Podważanie pozycji tego, kto mówi w poezji, i osłabianie wiersza są w jakimś stopniu antyretoryczne. Autodekonstrukcja wypowiedzi to zabieg, którego świadomie nie zastosuje polityk ani kaznodzieja, poeta natomiast może się nim posłużyć. Z drugiej strony ‒ wiadomo ‒ ucieczka od retoryki jest niemożliwa. Pisanie zawsze będzie po części wyrachowane, wykalkulowane.

Czytany dzisiaj, esej warszawskiego krytyka staje się nieomal kasandryczną przepowiednią, a sam Komendant wyrasta na proroka własnego pokolenia. Bo czy nie tym właśnie – popularną pieśnią religijną, zbiorem kolęd, pastorałek i jasełek – stała się w oczach równolatków III RP i osób jeszcze młodszych mityczna „Solidarność”?

Coraz bardziej masowi czytelnicy, częściowo wykształceni w naszych szkołach, a częściowo gdzie indziej, mówią nam, że samotność nie jest ich kulturalnym obowiązkiem. Że czytanie i praca są efektywne także w społecznej ciżbie.

Rzecz w tym, że intelektualne i emocjonalne ćwiczenia z jedności bytu mogą być dla nas istotną lekcją solidarności i rekonstruowania kolektywnej podmiotowości, bez której żadna zmiana świata nie wchodzi w grę – fragment książki „Pocałunki ludu. Poezja i krytyka po roku 2000”.

Stojąca za projektem Czachorowskiego radykalna idea inkluzywności swoje spełnienie może odnaleźć jedynie w ogłuszającej kakofonii lub pochłaniającej wszystkie barwy czerni, paradoksalnie zbliżając się do granicy milczenia i nieprzedstawialności.

Warto przypomnieć, że jedna z najistotniejszych debat o idei „literatury ludowej” odbyła się w Polsce w bezpośrednim związku z modernizacyjnym przyspieszeniem: w latach 40. i wczesnych 50. XX wieku, na łamach socjalistycznych pism literacko-społecznych, takich jak „Kuźnica” i „Wieś”.

Skoro jedna intencja – równa znaczeniu – może towarzyszyć w czasie pracy nad dziełem dwóm, czterem a nawet dziesięciu autorom, to dlaczego nie mówimy od razu o „nieświadomej intencji społecznej”, artykułowanej przez jedną osobę? Autorem dzieła mogłaby być wówczas cała grupa społeczna, na przykład cała klasa.

„Obserwujemy łańcuchy pojęć, które tłuką się i hałasują / na granicy samozadowolenia, gdzie zwykle się erotyka rozwija. / Jakbyś przestał cyfryzować faksymile pieśni i wybrał mój numer./ Moglibyśmy przejść do rzeczy i wspólnie się zastanowić, / jakie pojęcia są tu zaangażowane”

A może tak zrób coś ze swoim życiem? A nie tylko leżysz i leżysz. Rolą teorii jest wypracowanie stosownego pojęcia praktyki; wiedziałem o tym, ale niczego w związku z tym już nie czułem, z wysokości łóżka zastanawiałem się, po co tak dnieje i dla kogo tak zmierzcha, ciągłe przekąsy i smęty nad uchodzącym latem miłości.