#proza polska

W 1994 roku trafił do aresztu śledczego za nieudaną próbę zamachu na Czesława Miłosza – zaczaił się na niego z „gołymi rękoma, siłą pięści i polskiego ducha” po jubileuszowej imprezie z okazji piątych urodzin „Gazety Wyborczej”. Sąd ostatecznie go uniewinnił, wierząc w linię obrony na „działania performatywne”.

Zawiedzie się ten, kto poszukuje w powieści Żulczyka świeżej refleksji o polityce. Jej przystępniejszą wersję Robert Mazurek sprzedawał w radiowych porankach przez prawie dziesięć lat.

Pisanie Skrzypulec udowadnia, że stosowane sztuki społeczne mogą się zadziać w odbiorze fikcyjnych tekściorów. A więc to tak, a więc tych tekstów nie ma!? No właśnie, bo czym byłoby tytułowe znikanie, gdyby nie podkręcone z jego środka centryfugalnie patrzały.

Dla osób, które nie czytały wcześniejszych powieści autora, „Energia jeden” będzie najlepszą, bo najbardziej rozbudowaną, skoncentrowaną narracyjnie i domkniętą, próbką tego, czym cechuje się ostatnio pisarstwo Szpindlera.

„Postulaty emancypacyjne nie straciły swojej ważności, ale straciły swoją siłę przebicia. Widać to również w krytyce literackiej. Krytycy odnotowując, że jakaś książka jest skierowana przeciwko dyskryminacji kobiet czy przeciwko homofobii, robią to z pewnym przekąsem – a postępują tak, ponieważ dyskurs emancypacyjny zamienił się w pewnego rodzaju konwencję” – rozmowa z Przemysławem Czaplińskim, autorem książki „Rozbieżne emancypacje. Przewodnik po prozie 1976-2020”.

„Obrachunek” nie jest najwybitniejszym z prozatorskich utworów Adama Ważyka, a jego daleko posunięta niespójność narracyjna może utrudniać lekturę. Ale właśnie o ten efekt maligny chodziło poecie.

Stojąca za projektem Czachorowskiego radykalna idea inkluzywności swoje spełnienie może odnaleźć jedynie w ogłuszającej kakofonii lub pochłaniającej wszystkie barwy czerni, paradoksalnie zbliżając się do granicy milczenia i nieprzedstawialności.

Prawdą jest, że od tamtego czasu w Dolinie straszyło i nikt nocą do domu na skróty nie wracał. A dzieci to i w dzień nie poszły tam krów paść. Nawet za przyobiecany kozik z samej Radomży.

Dlaczego gołym okiem widoczna wtórność powieści Twardocha przechodzi niezauważona? Im jego pisanie słabsze, bardziej przezroczyste, tym więcej Twardocha w dyskursie? Myślę – ryzykowna to hipoteza i ze wszech miar pozaliteracka – że siła autora „Pokory” tkwi w jego wizerunku, w jego medialnej konstrukcji, w czymś, co w biznesie określa się mianem strategii pozycjonowania.

Polska literatura współczesna uwielbia umagiczniać i orientalizować prowincję. W ostatnich latach do chóru opisujących ją w podobnym tonie powieściopisarzy przyłączyli się także autorzy książek non-fiction.

Jestem Jo, mam trzydzieści osiem lat i nigdy nie wyjeżdżałem poza moje miasto. Jestem Jo i od pewnego czasu słyszę dziwne, bliżej niezidentyfikowane dźwięki. Jestem Jo i urodziłem, urodziłem się w wielorybie.

„Wiedziałam, że gdybyśmy się napiły razem, to poznałabym ją lepiej. Więc piłyśmy z gwinta tanie czerwone wino. Zawsze
 poza sezonem na plaży w Mielnie. Piździło. A my się razem upijałyśmy. Tańczyłyśmy na wydmach” – fragmenty „Bezmatka” Miry Marcinów.

Mówienie o tym, czym potencjalnie mógł być „Bezmatek”, a czym nie jest (esejem, powieścią historyczną), pokazuje, jak bardzo nieoczywiste było dla mnie to rozwiązanie. I – z tego samego powodu – jak bardzo zaskakuje mnie, kiedy ktoś interpretuje tę prozę w kategoriach dziennika intymnego, żałobnego.

W „Bezmatku” Marcinów wyprowadza nas poza skodyfikowany, bezpieczny sposób wyrażania emocji, zmierzając ku terenowi słabo zbadanemu, domenie przeżyć pozostającej nadal w dużej mierze „czarnym kontynentem”, jak moglibyśmy ją określić za Freudem i Irigaray.

W „Pod słońcem” jest wiele utopii, ale może najważniejszą z nich jest właśnie ta – utopia czasu przeszłego, marzenie o konglomeracie kulturowych różnic, spajanych uniwersalnym ludzkim doświadczeniem bycia w naturze. Wydaje mi się jednak, że utopia opowiedziana w czasie przeszłym traci swój radykalny wymiar i zmienia się w bezpieczną fantazję o tym, co było.

„Baśń o wężowym sercu” Radka Raka jest tekstem istotnym i cennym. Książka przynosi uderzający obraz relacji chłopstwa i szlachty, chamów i panów. Może się stać jednym z głosów wybudzających nas ze snu ukazanego przez Andrzeja Ledera.

Z jakiego rodzaju odpowiedzialnością wiąże się odwoływanie do zaburzeń afektywnych w literaturze? Zagęszczenie tekstów – literackich, paraliterackich, historycznych – badających (nie)dyspozycje psychiczne, nasuwa refleksję dotyczącą głosu, jakiego w dyskursie tym wciąż brakuje.

Walduś cierpi na migreny, chorobę postaci z krwi i kości oplecionych układem nerwowym. Kiedy nie może usiedzieć już przed telewizorem OKIL, chowa się w szafie, żeby snuć marzenia o wielkim wybuchu. Wyobraża sobie, jak ognisty grzyb w ułamku sekundy ustanawia nowe reguły gry.

Kiedy na świecie nastała epidemia, burmistrzyni, człowiek całym swoim sercem stąd, nie zapomniała przed wezwaniem do kwarantanny wyjawić najbliższym współpracownikom swojego emocjonalnego położenia.

Współczesne powieści podkreślają i estetyzują izolację historyczną, kulturową, społeczną i gospodarczą wsi. Widziana w ten sposób wieś pozostaje rozmytą przestrzenią zamieszkaną przez przezroczyste podmioty uczestniczące w pochodzie pokoleń, sporadycznie zakłócanym przez inwazję nieprzekraczalnej odmienności.

Zapisaliśmy się na kowbojskie zajęcia. Ona na jazdę konną, ja na strzelnicę. Ja i ona, wrogi świat i pełny magazynek przeciwko tym złym. Kim byli ci źli? Na przykład tych dwóch, którzy pobili mi brata w parku, bo całował się z chłopakiem. Typ pod krawatem wciskający babciom chwilówki.

Pigi rozkręcała w mieście rolki. Miała małego szefa z nosem wielokrotnie obitego boksera i przemowami biznesowego kaznodziei, których nauczył się pracując w Australii. Gonzo nie był gorszy. Wymyślał reklamy aut, które sprzedawały Wielkie Idee: Bezpieczeństwo, Komfort i Boską Wręcz Technologię.

Drugi koniec historii, czyhający za rogiem naszej teraźniejszości, oznacza według Kaczanowskiego, że nikt już nie panuje nad historią: hegemon jest niewolnikiem swoich konsumpcyjnych marzeń, klasy zależne są spętane zawiścią bądź marzeniem naśladowczym, a wszystko razem wytwarza historię, która w każdej chwili może po prostu eksplodować.

Marek Słyk (1953-2019), przekraczając zdradzieckie piśmiennictwo, wyprzedza tajoną poprzez najintymniejszy ketman absorpcję symulakrów, na luzie zatrzaśnięty jako dżin z motorkiem, zaklęty w swoich zupach, pozostaje rewolucyjny.

„Zdrój”, z całą swoją amorficznością i literacką dynamiką, został wkręcony w tryby symplifikacji i streszczeń, w których oczekiwania statystycznego czytelnika prozy wobec zawiązania akcji i możliwości immersji spotykały się z dziennikarską zdolnością sprowadzania nawet najbardziej wysublimowanych konceptów do kapitalistycznych etykiet-fetyszy.

„Czego chcesz, gamoniu, na szczycie lenistwa? Czy las Ci pod nosek przynieść ma noc, a potem dzień? Jaki sens opierasz o bojówki? Z jakiego snu plecujesz borówki? Krwawe ślady masz na plecach potem. Słodka groza, mimoza, borelioza. Gamoń rest of men, jesteś tu cały dzień” – proza Weroniki Stencel

Proza Anny Żukowskiej sytuuje się gdzieś w rejonach eseistyczno-autobiograficznych notatek o filozoficznym zacięciu. „Mięcho” to książka o cielesności w stanie radykalnego rozkładu, osobista i bezkompromisowa niezgoda na masowe doświadczanie choroby.

W prozie Waldemara Bawołka materia życia musi być nieustannie mielona w trybach onirycznej wyobraźni, wysiłkowi życia musi towarzyszyć wysiłek negacji życia w twórczości, małego umierania w pisaniu – recenzja zbioru opowiadań „La petite mort”.

Zadzwonił Łopata i przyjechałem do tej dziury przy Tesco. Tej co nie ma nazwy a koleś stojący za barem ma z metr pięćdziesiąt. Ledwo go kurna widać. W dodatku taki z niego wyleniały tłuścioszek z wiecznie obślinionymi warami. Skurwysyn wygląda jak zmutowany bobas!

Barbara Klicka w „Zdroju” zabiera nas do sanatorium, toposu niezwykle silnie umocowanego w tradycji literackiej. Perspektywa kobiecej narratorki wydaje się pożądanym powiewem świeżości: ludzka, zbudowana ze wspomnień, cierpienia i irytujących nawyków językowych.

Galaretki z delicji dzieci lubiły zdzierać zębami. Najpierw do ręki, w dłoń wkładamy pojedyncze ciastko. Mocujemy je między palcami, w przestrzeni oddzielającej kciuk od wskazującego. Zanim oddamy się rytuałowi, rozdzieramy opakowanie ciastek, bierzemy pierwsze z brzegu i obserwujemy, jak pozostałe chylą się w stronę pustego miejsca.

Kto pierwszy przyjdzie, ten otwiera biuro i dezaktywuje alarm. Niektórzy chcą być pierwsi, inni niekoniecznie, gdyż nie chcieliby pozostałych razić w oczy taką nadgorliwością. Wszystko zależy od tego, w co się gra i co chce się osiągnąć.

„Lelepumpy pruten gromadziły graty fenten. Była to tradycja zapomniana a warta uwagi ze względu na fenten keu, czyli wszechludzki źródłosłów kapryszony” – dziesięć próz poetyckich Weroniki Stencel.

Wszystkim kociarzom życzę w tym wspaniałym dniu przekierowania uwagi na to, co prawdziwie istotne. Kotom zaś życzę dobrych obserwatorów, którzy nie są im może potrzebni, ale potrafią o nich wspaniale opowiadać – pisze Mikołaj Borkowski z okazji Dnia Kota.

Totemy, w które cholernie wierzę na poziomie psychologicznym i magicznym, to takie przedmioty, które nie służą nikomu poza tobą, są tylko twoje, tylko ciebie chronią i tylko tobie mają dawać radość. W książce chciałam pokazać właśnie te przedmioty, niepotrzebne, śmieszne, więzienne, które jednak dają bohaterkom poczucie podmiotowości. Jestem, mam.

„Zbrodnia i…” Jerzego Nasierowskiego jest tyle dziennikowym, intymnym zapisem przeszło dziesięciu lat walki o wolność za kratami, co reportażem o życiu codziennym skazanych, wzmocnionym refleksją o iluzjach i nadużyciach tamtej, ale i każdej władzy.

W roku 2018 czytelniczka dostaje do ręki tom dzieł zebranych Andrzeja Łuczeńczyka. Wobec dzieła zapomnianego autora, którego pisarstwo było wydawane w postaci drobnych, niskonakładowych książeczek, łatwo dostępne tomiszcze jest istotnym zadośćuczynieniem.

„Chłopak dorastał wolniej. Długo po nocach przysięgał na klęczkach wierność plastikowym modelom okrętów, po czym zanurzał czoło głęboko w wodzie. Miał policzki w kolorze brudnych żagli nadętych haustem powietrza i zaparowane okulary zakładał do nurkowania w blaszanej miednicy” – fragmenty poematów prozą Krzysztofa Pietrali.

Powieść Rylskiego, wykorzystując nośność aktywnych obecnie dyskursów krytycznych wobec obozu rządzącego, w dość czytelny sposób zdaje się lansować niedaleką albo alternatywną wizję przyszłości, w której Polska znajduje się pod rządami autorytarnymi – pisze Bartosz Suwiński w recenzji „Blasku” Eustachego Rylskiego.

Tematycznym i stylistycznym spoiwem „Opowiadań bizarnych” Olgi Tokarczuk jest, jak wskazuje sam tytuł, dziwność. Kolejne opowiadania miały nie tylko eksplorować dziwność późnonowoczesnej kultury i życia codziennego, ale też wykorzystywać efekt dziwności na potrzeby różnych egzystencjalnych i społecznych interwencji. Przynajmniej coś takiego sugerowała machina promocyjna książki.

„Rewolucyjność”, którą opisywał Henryka Bereza jest sygnałem przesilenia wyczerpującej się (lecz nie wyczerpanej) nowoczesności.

Odpowiedzią na pytanie, dlaczego doświadczenie kobiece, na pozór lepiej oswojone społecznie niż homoseksualizm, miałoby być tak trudne do wypowiedzenia, nie może być tylko patriarchat czy udział kościoła katolickiego w regulowaniu obyczajowości.

Niepublikowane dotąd opowiadanie Waldemara Bawołka.

Skłaniam się ku owej niedocieczonej, prześlepianej reszcie: niezbitej afirmacji życia wyzierającej spod – zdawać by się mogło – absolutnej katastrofy świata, języka i bohatera tej powieści. W moim przekonaniu podskórne „tak” dzieła Lipskiego wybija się na widoczny, niezaprzeczalny i często zdumiewający poziom: niepokoi, hipnotyzuje, bo – w pewnym sensie – nie ma prawa go być. A jest.

Twórczość Leo Lipskiego towarzyszy nam od dłuższego czasu, konsoliduje nas jako wspólnotę czytelników i czytelniczek, w przedziwny, drapieżny i zmysłowy sposób przemawia do naszych wrażliwości. Przeżywając „związek odwrócony i podziemny z tym, co przeczytaliśmy”, chcemy zrozumieć doświadczenie, któremu podlegamy. Dlatego oddajemy w Wasze ręce cykl tematyczny „Z głębokości wołam do Ciebie”.

Ankietowani – Jarosław Fazan, Hanna Gosk, Inga Iwasiów, Adam Lipszyc, Agnieszka Maciejowska, Piotr Paziński, Marta Tomczok-Cuber, Jagoda Wierzejska – opowiadają o swoim pierwszym zetknięciu z pisarstwem Leo Lipskiego, zastanawiają się nad tym, kim dla nich jest oraz zdradzają, co nie daje im spokoju w twórczości autora „Piotrusia”.

Wydaje się, że Lipski pracuje na tekstualnych skrawkach umarłej rzeczywistości w taki sposób, jakby wchodziły one w skład pewnego an-archiwum – niekompletnego, chaotycznego, niemożliwego do objęcia za pomocą skrupulatnego katalogowania – i stara się sprawić, by w wytworzonej przez niego nowej konstelacji głosy dobiegające z przeszłości mogły zostać usłyszane.

Lektura „Krótkiej wymiany ognia”, najnowszej książki Zyty Rudzkiej, budzi wiele moich wątpliwości. Zarzucam tej powieści grzech najcięższy: obracanie Traum i Historii w przedmiot gry, oswajanie przez estetyzowanie – i to właśnie teraz, kiedy potrzeba nam raczej postawienia w stan niepokoju i najwyższej moralnej niewygody.

„Alicyjka…” Liliany Hermetz stawia ważne i odważne pytania: może to one, matki i córki, są rezerwuarem przemocy? Może to one, szarpiąc się w swoim uwikłaniu, w istocie napędzają i repetują tragedię samotności w rodzinie? Może to ich niewidoczność przyczynia się do reprodukcji ustalonych relacji władzy? Może to one są ich realnym nośnikiem, a jednocześnie powodem zamazania źródła przemocy?

„Przed wielu, wielu laty, kiedy Krzysztof Rutkowski nie łypał jeszcze niepodzielnie czarnymi okularami z pierwszych stron gazet, tylko szukał skradzionych samochodów, postanowiłem się z nim umówić” – fragment nowej książki Krzysztofa Rutkowskiego „Warszawskie pasaże”.

Można? Można. To łatwe jak rzucanie palenia. A jeszcze bardziej picia – powiedzieć mógłby Jerzy Andrzejewski – w końcu robił to tyle razy. Książka Anny Synoradzkiej-Demadre „Jerzy Andrzejewski. Przyczynek do biografii prywatnej” odtwarza dramaturgię podejmowanej raz po raz i aż do śmierci, jakby na wzór alkoholowej i z równie zmiennym powodzeniem, „homoseksualnej terapii odwykowej”.

Mencwel ani przez chwilę nie pozwala nam zapomnieć, że jest profesorem od kultury zafascynowanym wsią, co robi wrażenie, jakby się po tej wsi przechadzał w tweedowej marynarce i z fajką – recenzja „Toastu na progu” Andrzeja Mencwela.

Ozdóbkowe interteksty i chwyty metafikcji, szafowanie »wielkimi słowami«, karykaturalnie proste postaci… To wszystko cechy, dzięki którym najnowsza powieść Karpowicza stanowi szczytowe osiągnięcie, czyli zwiastun postępującego upadku, polskiej literatury środka – produkt dla każdego i dla nikogo – recenzja „Miłości” Ignacego Karpowicza

Bolechowski zamek trwa, a jego zmiany od przedwojennego zamku hrabiowskiego po powojenne muzeum to tylko kosmetyka, chciałoby się powiedzieć: płytko kryjący tynk. Zamek-muzeum góruje i tylko w niewielkim stopniu kształtuje folwark, a później wieś – recenzja „Robinsona w Bolechowie” Macieja Płazy

Joanna Bator już kilka lat temu zapowiadała w wywiadach, że jej marzeniem jest napisać powieść rozgrywającą się w Japonii. Opowiadała też o trudnych momentach w życiu, o różnych pomysłach na „zbieranie siebie”. Jej kolejne powieści powstają z nawarstwiania motywów – tak, jakby budowała poprzez swoją twórczość rodzaj emocjonalnej mapy, na której między tymi samymi punktami pojawiają się nowe połączenia – recenzja „Purezento” Joanny Bator.

„Śnią mi się czasem antykwariaty. Widmowe antykwariaty, w których na półkach stoją książki, o których istnieniu nie wiedziałem. To jest największa przyjemność – dowiedzieć się o tym, że jest jakaś książka, o której istnieniu nie wiedziałem” – mówi Paweł Dunin-Wąsowicz w rozmowie wokół jego ostatniej książki „Dzika biblioteka”

Jest to książka o szczególnego typu więzi, jaka potrafi łączyć autorkę i czytelniczkę: więzi głębokiej, emocjonalnej, twórczej. To tej Safony szuka Lis – i znajduje ją, a zarazem znajduje Lesbos, ponadczasową i „ponadkulturową” komunię kobiet kontynuujących „pieśń słowiczą” o miłości i pięknie – recenzja „Lesbos” Renaty Lis

Jest coś znacząco przewrotnego i jednocześnie dojmująco smutnego w tym, że miłość w „Miłości” jest najlepiej opowiedziana w światach odległych: w bezpowrotnie minionej przeszłości i baśni – recenzja „Miłości” Ignacego Karpowicza

Zarówno zatwardziali fani pisarza-celebryty, jak i czytelnicy znużeni wybrykami Trumana Capote’a znad Wisły powinni mieć się na baczności, Witkowski oferuje im bowiem literacką eskapadę pełną obscenicznego poczucia humoru. Smakosze wyrafinowanej prozy spod znaku Jacka Dehnela i W. G. Sebalda raczej się w tych klimatach nie odnajdą – recenzja „Wymazanego” Michała Witkowskiego

Bielawski opisuje nie tyle koniec pewnej epoki gospodarczej i politycznej, ile czasy, w których ważne było zaufanie i międzyludzkie układy. To ostatnie lata przed epoką self-made-manów, coachingu, mody na asertywność czy internetowych kreacji – recenzja „Twardych parapetów” Macieja Bielawskiego

Ten tom napisali przedsiębiorcy i przedsiębiorczynie – na wnioskach, w okienkach, w swoich domach i biurach. W „Firmach” znajdziemy w większości smutne nazwy przegranych i garstkę wesołych nazw zwycięzców. To wielka alfabetyczna epopeja narodowa, „Pan Tadeusz” na dwudziestosiedmiolecie polskiego kapitalizmu.

Wicha nurza się w odmętach pamięci, pragnąc odnaleźć w „czarnych znakach” jakąś puentę i wywróżyć z ciągów liter parę oględnych słów. Ma być rzeczowo i bez zbędnych sentymentów. „Bo matka zawsze tak mówiła” – Maciej Oleksy recenzuje „Rzeczy, których nie wyrzuciłem” Marcina Wichy.

Remigiusz Mróz jest aktywny nie tylko wydawniczo, ale i społecznościowo: prowadzi stronę autorską, pisze bloga, posiada konta w serwisach: Twitter, Lubimyczytać.pl, Instagram i Facebook. Innymi słowy, jest zawsze online, niczym bohater książki Jonathana Crary’ego, „24/7. Późny kapitalizm i koniec snu”.

Gdzie jest granica między mną a światem? Czy można utrzymać się tylko po jednej stronie? Na czym polega życiu mitu dzisiaj? – z Witem Szostakiem rozmawia Maciej Oleksy.

Co właściwie można było zrobić innego niż zapowiadać tę książkę jako opowieść o pisarzu, który „nie jest spiżową figurą na postumencie, lecz prowadzącym podwójne życie, targanym namiętnościami człowiekiem z krwi i kości?“ – recenzja książki „Prus. Śledztwo biograficzne“ Moniki Piątkowskiej.

Polski czytelnik marzy o tym, by przeczytać nową „Lalkę”, polska literatura stroni jednak od problemów ekonomicznych. Muszyński nie ma w sobie tych obaw i pokazuje nam w świetnym stylu takie światy, które nie istnieją z perspektywy Warszawy – recenzja „Fajrantu” Andrzeja Muszyńskiego.

Międzymorze jest krainą pomiędzy, nie do końca pewną własnych cech, raczej wypadkową sił zewnętrznych niż oferującą coś swoistego. Czymś, co próbuje się określić, ale zawsze w oparciu o formy nadane z zewnątrz. Półperyferium – Aleksander Sławiński recenzuje „Międzymorze” Ziemowita Szczerka.