Jagoda Jankowska

Ferment poetycki pierwszych lat niepodległości wydał rozprószony, źle zorganizowany ruch, który nie doszedł do głosu, nie wypowiedział tego, co miał wypowiedzieć. Ten ruch poetycki został zdławiony nieomal w zarodku, zanim zdążył się wyklarować. Prehistorja „awangardy” pozostała więc czemś framgentarycznem, niepełnem.

Będzie mu opowiadał o sobie wstecz, jak spekulował na giełdzie, jak nocował na klęczkach w nowojorskim przytułku, jak palił na okręcie w kotłach, jak wędrował przez Niemcy, kraj zielonych okienic, jak przekraczał granicę pruską bez paszportu między Aleksandrowem a Toruniem. Zakończy wielokropkiem. Dla odmiany zacznie od początku.

Jukstapozycja, z konkretnej praktyki związanej z awangardą, o czym pisał Ważyk, stała się dziś czymś tak powszechnie stosowanym, że aż niezauważalnym. Została zawłaszczona przez kulturę masową.

„Obrachunek” nie jest najwybitniejszym z prozatorskich utworów Adama Ważyka, a jego daleko posunięta niespójność narracyjna może utrudniać lekturę. Ale właśnie o ten efekt maligny chodziło poecie.

„Siadam/ na kamieniu, / który widać / ze wszystkich okien, / żeby nabrać sił, / zanim jeszcze dziś / opiszę najpiękniejszą / chwilę w moim życiu, / wykuję na blachę / motta, by je/ powtarzać / latami, bo po to też są, / a przed nocą odkopię / te wszystkie książki / o końcu sztuki, / które były ci potrzebne / na sobotnie zajęcia”

Płaty, których głowa była przyparta do szerokich liści, pożyłowanych nasypami kolejki Grujeckiej, Wilanowskiej itd., płaty ulic rozchodziły się od zielonego Mokotowa za wieże Zbawiciela, przez Aleje i Krakowskie opadały aż na Powiśle i Pragę, gdzie przecinała je żółta liszka Wisły, prążkowana mostami.

„Dworzec Gdański o siódmej dwanaście, o siódmej / dwadzieścia siedem chłopak w metrze Stare Bielany, / jego włosy gejmerski błękit, jego włosy stare okładki / Balzaca, jego włosy paszport innego państwa, jego prawe ucho kolczyk / piękny i pęknięty jak odmowa pracy”

Ostatnio wydane książki o psychoanalizie nieuchronnie prowadzą do wniosku, że powinnyśmy odczuwać żal, że nie zadomowiła się ona w Polsce w większym stopniu, gdyż to właśnie w niej krył się potencjał tak indywidualnej, jak i społecznej emancypacji. Historia freudyzmu w Polsce jest nam zatem opowiadana głosem nacechowanym afektywnie.

Zapisaliśmy się na kowbojskie zajęcia. Ona na jazdę konną, ja na strzelnicę. Ja i ona, wrogi świat i pełny magazynek przeciwko tym złym. Kim byli ci źli? Na przykład tych dwóch, którzy pobili mi brata w parku, bo całował się z chłopakiem. Typ pod krawatem wciskający babciom chwilówki.

Nie chodzi w tych tekstach o konkretne miejsca i ludzi, ale o wyłożenie prawd wiary nieznanej religii i praw rządzących pewną mityczną krainą, w której znaleźć można przede wszystkim przestrogę – recenzja zbioru opowiadań Flannery O’Connor.

W lutowym numerze „Małego Formatu”, próbujemy postawić pytanie o Deborę Vogel, by dojrzeć – poza immanentnymi cechami tego projektu literacko-filozoficznego – pewną potencjalność w niego wpisaną, jego artystyczną i polityczną postulatywność, horyzont oczekiwań i spełnień. Pytania wszak „[…] tworzą historię rzeczy – historię, jaka się wyjawia z wydzielenia przedmiotów z grupy”

Debora Vogel kieruje się w stronę utraconych rajów zwykłości, acz nie robi tego w retorycznym przebraniu sentymentalnych wspominków, lecz myślowego eksperymentu.

Vogel wyrywa język z kontekstu mowy codziennej, jidysz staje się dla niej kolejnym elementem konstrukcji. Metodyczne konstruowanie tkanki tekstu literackiego w nowym języku pozwala wyzbyć się automatyzmu, wynikającego z posługiwania się językiem pierwszym.

Ankieta literacka dotycząca twórczości Debory Vogel (1902-1942), żydowskiej pisarki, filozofki, krytyczki literackiej i krytyczki sztuki. Odpowiadają: Joanna Bednarek, Andrij Bojarov, Barbara Klicka, Joanna Lisek, Paweł Polit.

Właśnie wynikiem interpretacji historii jako zbioru bohaterskich czynów i ich dalszych konsekwencji był fakt, że powieść historyczna dawnego typu nie pokazała życia samej historii, kolorowości jej faktów rzeczowych i banalnych, „romansowości” historii. Dopiero specyficzna interpretacja, sprowadzająca historię do centralnego zdarzenia produkcji i centralnego motoru kapitału umożliwia wydobycie barwności historii

W tym krótkim szkicu chodzi o równouprawnienie pewnego sposobu odczuwania, charakterystycznego dla inteligencji; sposobu odczuwania i podchodzenia do problemu społecznego i argumentacji na rzecz zmiany istniejącego ustroju.

To poemat o wyklętym ludzie ziemi i „małej pociesze wydziedziczonych” – o godności człowieka pracy, której nośnikiem staje się literatura, najlepsze świadectwo nieustępliwej woli.

Jeśli uznać „Człowieka bez właściwości” za powieść historyczną, to jest ona „historyczna” w osobliwie parodystyczny sposób, w centrum uwagi leży tu bowiem nie kultura i psychodrama habsburskiego Wiednia, tylko interregnum lat międzywojennych – fragment eseju „Prawdopodobnie mogłoby być inaczej” Marjorie Perloff z książki „Ostrze ironii. Modernizm w cieniu monarchii habsburskiej”.

Dwa niepublikowane dotąd wiersze Natalii Malek.

Ankieta literacka cyfrowego miesięcznika krytycznoliterackiego „Mały Format” poświęcona eseistyce Jolanty Brach-Czainy. Ankietowane kreślą wielowymiarowy portret zaangażowanej filozofki, eseistki, feministki, antropolożki codzienności, wreszcie – nauczycielki niezależnego myślenia, dawczyni języka, który odsłania przed nami dotychczas prześlepiane obszary bytu.

„Szczeliny istnienia” ukazały się w 1992 roku. Dziś, 26 lat po ich pierwszym wydaniu, przy okazji kolejnego wznowienia wracamy do tej lektury, chcąc zrozumieć jej historyczny i współczesny zakres oddziaływania. Staramy się pojąć, na czym polegał i polega „efekt szczelin”, dlaczego i dla kogo miały one znaczenie, jakie języki „Szczeliny…” zdołały przekształcić, jakie wykorzystać, a dla jakich okazały się aktem fundacyjnym. Z tych powodów oddajemy w ręce czytelników i czytelniczek „Cykl: Szczeliny istnienia”

Nie trzeba wyprawiać się do Tybetu, by przejść skryte wtajemniczenia. One dokonują się w nas. Sam akt egzystencjalnego otwarcia otacza często atmosfera grozy ze względu na niezbędny tu element ludzkiej krwi, a także towarzyszące praktykom przejścia trans i krzyki, w których głos przybiera dziwne, przejmujące brzmienie, jakiego nie słyszy się w zwykłych okolicznościach.

Poród to proces odsłaniający istotę: wyłanianie się jest koniecznością, od której nie da się uwolnić, jako źródło życia refleksyjnego, sięgającego ku istocie, poród jest trwałym, niezatrzymywalnym ruchem ku niewiadomemu. Jest zatem samą filozofią – pisze Teresa Fazan w szkicu o twórczości Jolanty Brach-Czainy.

We „Fragmentach dziennika SI” Łukasz Zawada pokazuje nam nowy początek w historii literatury, początek w którym to nie ludzie a maszyny piszą książki, ale nie tak jak chcieli tego futuryści, neolingwiści czy cybernetycy. Od teraz dzienniki, powieści i prozę będą pisać maszyny upodmiotowione, wyzwolone i inteligentne, a ludzie będą to wydawać i sprzedawać sobie nawzajem.

Mitchell przez trzydzieści lat krążył po mieście w poszukiwaniu bohaterów. Mieli być odrzutkami, nie prowadzić standardowego trybu życia, nie wpasowywać się w społeczeństwo. Funkcjonowali na przecięciu społeczności i światów: tych, które stworzyli sobie sami oraz tych, w których z konieczności musieli funkcjonować – recenzja „Up in the Old Hotel” Josepha Mitchella

Chodzenie i pisanie są w przedziwny sposób zsynchronizowanymi czynnościami. Obydwie posługują się rytmem, który jednak dla każdej osoby jest znacząco odmienny – pisze Olga Byrska w recenzji „Flâneuse” Lauren Elkin.

Wiersz Buliżańskiej pozostaje statyczny, unieruchomiony jak żuk w formalinie, a przy tym znać w nim każdy trud poetyzacji, każdą kombinację, metonimię, toporność doboru środków – Jakub Skurtys recenzuje „wizyjną” Martyny Buliżańskiej.

Hitchens w swojej książce doskonale unika pułapki kombatanckiego zadęcia i buduje interesujący projekt egzystencjalny, który, mimo upływu ponad piętnastu lat, czytany w Polsce w 2017 roku, zaskakuje aktualnością – recenzja „Listów do młodego kontestatora” Christophera Hitchensa.