#poezja polska

Oczywiście, jeżeli Bargielska „rozmawiała” z którymś z modeli językowych, a następnie w jakiś sposób wykorzystywała generowane przez niego treści, to nie można przecież powiedzieć, że pisała nim niczym piórem. Nie sprawia to jednak, że analogia się rozpada – a raczej, że powinna ona dotyczyć ogólniejszej płaszczyzny.

Barbara Rojek rozmawia z poetami, krytykami i członkami środowiska literackiego o możliwościach pedagogiki poezji.

Dwa wiersze Filipa Matwiejczuka.

Człowiek chciałby szybko i bystro, a kończy wysiadując tak zwaną rozkminkę zwyczajnie przydługo. Wysiaduje, bo się boi, że potem go pociągną do odpowiedzialności za jakieś niedomyślenia – szósty odcinek cyklu felietonowego.

W zalewie spraw ważnych i niezbędnych do wzięcia w obronę (ciała, drzewa, zwierzęta, rzeki) oraz jednostek tak ekstraordynaryjnych, że z racji samego swego istnienia wartych poświęcania im czytelniczego czasu (studenci życia maści wszelakiej), szukam dziś rzeczy niemodnych, wręcz staroświeckich.

Lekturze „Klifu, dywizu i sestyny” Wojciecha Kopcia towarzyszy wrażenie obcowania z precyzyjnie działającą poetycką całością, która jednocześnie przez cały czas, w każdym wierszu, próbuje wymyślić siebie na nowo.

Puwalska wprowadza szczególny dynamizm, podejrzliwość i ruch podważania tego co zbyt gładkie, co z jednej strony stawia czytelnika/krytyka przed zadaniem prześledzenia szlaków nawiązywania i utrudniania, a z drugiej chroni poetkę przed posądzeniem o naiwność i posługiwanie się kliszami – nawet wówczas, kiedy podejmuje przytłaczająco wielkie tematy.

„Mam 18 lat, drugi miesiąc mieszkam w Antwerpii / u rok starszego kuzyna, jego dziewczyna wyjechała do Polski / więc korzystamy z wolności, idziemy na prostytutki” – wiersze z nowej książki Adama Kaczanowskiego.

W „Garadobedaro” widzimy samochód jadący nie do końca wiadomo dokąd i dlaczego – recenzja tomu poetyckiego Mateusza Żaboklickiego.

„Pierwsze zdanie karmi się wszystkim. / Zaczyna od spalonego początku, / przechodzi przez wykarczowany koniec, / by ostatecznie osiąść dokładnie w połowie” – poemat Wojciecha Kopcia.

„Na Fashion Week w Paryżu pewnie nie pojadę i nie zrozumiem, ale może da się ryzyka-fizyka jeszcze przekonać do pójścia na slam i dane będzie mu oświecenie? Fizyk z taką myślą zasiada więc do czytania o slamie. Od razu uderza go napięcie między stwierdzeniami o szalonej popularności slamu, a jednocześnie rzekomo odczuwanej wobec niego pogardzie” — drugi odcinek autorskiego cyklu krytycznoliterackiego Barbary Rojek.

„śpiewam piosenkę o pielęgnacji odruchu / pod szczecińskim sklepieniem / na łemkowskim klepisku / wśród krakowskich rekwizytów / słabnąc od ich blasku / przylegając z ulgą do białych ścian” – wybór wierszy Przemysława Suchaneckiego z tomu „na rogu”.

Nie poproszono mnie wprawdzie o „cotygodniowe jebanie” niczego, ale sama sobie pomyślałam, że dobrze by było mieć swój kącik, spłachetek do jebania i nie tylko. Etatu, a nawet przyzwoitej stawki za zlecenia na razie nie ma, więc wymyśliłam, że felietony mogą być szczytem, na który obecnie mnie stać, bieżącej krytyki literackiej.

„Telewizor gra w dużym pokoju. / Rodzice w kuchni przygotowują coś ekstra” – wiersze z tomu „Wielki ping-pong”.

„Tylko składałem w głowie wiersz. / Nagle odkryłem, nie jestem w tym sam” – cztery wiersze Ivana Davydenki.

Dostrzegłam w Świrszczyńskiej sojuszniczkę w walce o warunki, w jakich nasze życie społeczne jest reprodukowane i podtrzymywane – rozmowa z autorką książki „Wybuch wyobraźni. Poezja Anny Świrszczyńskiej wobec reprodukcji życia społecznego”.

Ankieta literacka o 2022 roku w polskiej poezji – na pytania odpowiadają Rafał Gawin, Paweł Kaczmarski, Patryk Kosenda, Dawid Kujawa, Julian Rosiński, Zuzanna Sala, Jakub Skurtys, Agnieszka Waligóra, Rafał Wawrzyńczyk, Agnieszka Wolny-Hamkało i Łukasz Żurek.

„Pewien mężczyzna spływa rzeką Missouri / w olbrzymiej wydrążonej dyni, / kiedy siedzę przy ogromnym oknie / niewielkiej biblioteki i zastanawiam się / nad sprzecznym wewnętrznie pojęciem anarchokapitalizmu” – trzy wiersze Marcina Czerkasowa.

„Najpierw nic nie wydaje się ideologią. / Potem wszystko wydaje się ideologią” – wiersze Natalii Malek z jej najnowszego zbioru wierszy pt. „Obręcze”.

„Siadam/ na kamieniu, / który widać / ze wszystkich okien, / żeby nabrać sił, / zanim jeszcze dziś / opiszę najpiękniejszą / chwilę w moim życiu, / wykuję na blachę / motta, by je/ powtarzać / latami, bo po to też są, / a przed nocą odkopię / te wszystkie książki / o końcu sztuki, / które były ci potrzebne / na sobotnie zajęcia”

Dać się zwieść „talentowi szaradzisty”. Praktykowi mającemu za sobą eksperymenty w prozie powieściowej, który opowiada o tajemniczej orientacji literackiej. To powinno zaświecić lampkę, że coś się święci. Nie pytam więc o tureckie wyspy, na których więziono Trockiego, ale szukam podpowiedzi u samego autora „Adolfa i Narcyza”.

Mordując anegdotę – wczujmy się na moment w dobrotliwie krwiożerczy klimat „Poematów” – oraz rozszczelniając kompozycję niemożliwymi do zasypania uskokami sensu, Jaworski daje odbiorcom i odbiorczyniom swoich cut-ups oddychać przez moment poczuciem „pełni”.

Stosunek Puwalskiej do postaci z filmów anime przypomina dynamikę funkcjonowania memów czy virali, których ewolucja i historia zdobywania popularności sama w sobie staje się kontekstem, a pierwotne źródło odgrywa marginalną rolę

Ukazał się niedawno w PIW-ie tom Tadeusza Hollendera pod obiecującym, ale też zobowiązującym tytułem „Wiersze zebrane”. Zważywszy że poprzednie tak obszerne wydanie jego dorobku miało miejsce prawie sześć dekad temu, nową edycję wypada powitać słowami: najwyższa pora.

„Dobre momenty / na robienie wpisów / do Księgi Wpływów minęły. / Od kiedy trwa wojna, / mamy czasy wypływów”

„Niebo gładkie jak stół, nagie jak kość. / Codziennie trwają święta, dlatego tkwimy / poza czasem. Nie wmawiaj sobie, że jesteś / kimś innym, masz w sobie raj, a więc i piekło”

„słońce znów wstało, ziemia się zapadła / niosę zapasy w łusce słonecznika / na to co piszesz powinnaś uważać / życie nas czeka, jeszcze będzie potem”

„przejęcia: paznokcie nosić krótkie jak międzywojnie / będziesz i włosy mieć rzadkie jak bezkrólewie – a ty // z nich w marszu zdołałaś zapleść warkocze / krok po kroku, nasionami wyścielić ziemię”

„Dworzec Gdański o siódmej dwanaście, o siódmej / dwadzieścia siedem chłopak w metrze Stare Bielany, / jego włosy gejmerski błękit, jego włosy stare okładki / Balzaca, jego włosy paszport innego państwa, jego prawe ucho kolczyk / piękny i pęknięty jak odmowa pracy”

„pani z depeesu na wilczaku / zapytana czy nie brakuje / im pacjenta mówi: komplet // staruszek znaleziony pod muralem / na sto lat niepodległości odpowiada / kierowcy ubera: priviet i haraszo”

„W kancelarii prawnej siedział za biurkiem młody facet / Bezradnie obracający w rękach przesłonięty / Oparciem obrotowego krzesła młynek modlitewny – / W pierwszych dniach wojny rosyjsko-europejskiej / Spotkać w Oleśnicy buddystę!”

„Nienawidzę wojny / Jebanej kurwy / Będę jej skakać po ryju / Głupim / I strzelać do niej z czołgu / Aż zdechnie”

„pada grad pada grad pod nim / ty i ja w skroniach schronach / pada dzwon pada dom / padasz ty padam ja śnieg spadnie / i nie zakryje niczego”

„wszyscy – włącznie z tobą – / jesteśmy niepoprawnie uśmiechnięci / a później wychodzimy na słońce bez ciebie / bo ty przecież nie żyjesz”

„Nie był gotowy na taki wrzask ścian, a / zastał go mimo to w alchemicznym kotle, / tak gorącym, że opary skropliły się w pustych kuflach. / Jesteśmy różni – ta myśl maluje próżnię, / Każe was mocno ścisnąć, aż zapiera dech”

„W tyglu migracji i wojen / zakładam miękkie szaty / jedwabne zamiast skór wilczych. / Podwójne helisy nakręcam i oliwię. / Telomerowe / łańcuchy w kryptach”

„Kiedy mówisz, to czy nie łapiesz / strug siana i szybko ich nie wiążesz, / kogut, sonet, oddajesz utensylium / artystyczne lub świąteczne?”

„nasza ciała są piękne i silne / nasze umysły są silne i piękne / nasze serca”

„Piszczałki, maski, kubeczki, / kocie oczy, korony i świeczki. / Wszystko to w ciepłych barwach, opływające brokatem. / Wybraliśmy różowy balon i złotą wstążkę”

Może współczesny czytelnik chce dowiedzieć się z tekstu prozy, poezji czegoś konkretnego, a te oczekiwania są wynikiem szerszego treningu społecznego, który zagonił czy stara się zagonić tzw. literaturę piękną do produkcji złóż wiedzy na różne zajmujące tematy?

Być może więc poezja Góry w jakiejś mierze zdaje sprawę z nie-ludzkiego wymiaru języka, który nie jest czymś przynależnym tylko człowiekowi, bo wydarza się w kontakcie i pod wpływem otaczającego go materialnego świata.

Dlaczego – pomimo powszechnej dziś rewizji w kontekście polityczno-płciowego nacechowania kultury – w krytyce poezji w dalszym ciągu po matkach niczego się nie dziedziczy, a od sióstr się nie odgapia?

Rzecz w tym, że intelektualne i emocjonalne ćwiczenia z jedności bytu mogą być dla nas istotną lekcją solidarności i rekonstruowania kolektywnej podmiotowości, bez której żadna zmiana świata nie wchodzi w grę – fragment książki „Pocałunki ludu. Poezja i krytyka po roku 2000”.

„Obserwujemy łańcuchy pojęć, które tłuką się i hałasują / na granicy samozadowolenia, gdzie zwykle się erotyka rozwija. / Jakbyś przestał cyfryzować faksymile pieśni i wybrał mój numer./ Moglibyśmy przejść do rzeczy i wspólnie się zastanowić, / jakie pojęcia są tu zaangażowane”

Ta nowa forma będzie mniej więcej taka: o czym bym nie napisał, gdybym jednak napisał podsumowanie, oraz analogicznie: o czym bym bardzo chciał napisać, chociaż zabrakło mi czasu albo napisałem już w innych miejscach, i to kilka razy.

Choć może się to wydawać niezrozumiałe, działalność poetycka znalazła się na celowniku władzy liberalnej, opozycyjnej względem dominujących w Polsce sił politycznych. Być może jednak w swoim podejściu do zasobów – nieodmiennie kojarzących się niektórym z łupami – władze te aż tak się od siebie nie różnią.

Myślę o wierszu, który nie tyle stara się przełamać obojętność świata, ile aktywnie dąży do jej podkreślenia; o rodzaju poezji politycznej, ale nieaktywistycznej, która bardzo rzadko (jeśli w ogóle) o cokolwiek apeluje i jest nieszczególnie zainteresowana poruszeniem serc swoich czytelników.

Performatywnie wykładana filozofia ruchu/działania/zanikania wydaje się tym aspektem poezji Miłobędzkiej, który decyduje w końcu, że ją samą można by (przynajmniej na chwilę) nazwać wielką polską modernistką.

„Gdzie podziały się jointy i plotki / o korupcji sportowców z Cleveland Browns, / co porabiają dzisiaj / szczebioczące / supporterki?” – sześć wierszy Grzegorza Wróblewskiego.

Tematem tegorocznego podsumowania będzie ocalenie – to słynne, z wiersza Miłosza, i to naiwne, którego wszyscy potrzebujemy w sytuacji, w której się znaleźliśmy (epidemicznej, klimatycznej, ekologicznej, ekonomicznej, politycznej).

„I znowu oczy dwoją się i troją, / i znowu masz zezwolenie / tylko na płytką odkrywkę, / a chciałoby się szybów, sztolni / i całej reszty. Ręce opadają / na dno powietrza, powoli” – cztery wiersze Pawła Tomanka.

„nie da się pracować nastąpił / upadek pracy translatorskiej / nie przekłada się nic na nic i tylko jeden piksel na zepsutym ekranie / dalej śpiewa, że jest fajnie / a nie jest” – cztery wiersze Aleksandra Sławińskiego.

Pięć wierszy Jarosława Markiewicza.

Mówienie o poezji Markiewicza jako o osamotnionej wysepce wysokojakościowego nadrealizmu nie oddaje sprawiedliwości jej wewnętrznemu zróżnicowaniu. Surrealizm nie panował w niej niepodzielnie i nie był, jak się zdaje, skutkiem decyzji o „zostaniu poetą surrealistycznym”. Stanowił raczej pochodną filozofii twórczości i człowieka, którą Markiewicz wyznawał, czy może którą tworzył na swój prywatny rachunek – fragment posłowia do tomu „Aaa!…”.

Stopniowemu wymazywaniu Jarosława Markiewicza z historii polskiej literatury po transformacji ustrojowej towarzyszył inny proces, o wiele szerzej zakrojony, znacznie bardziej złożony. Myślę o całkowitym niemal wyeliminowaniu z badań literackich perspektywy marksistowskiej.

Ankieta literacka poświęcona twórczości Jarosława Markiewicza (1942-2010) z okazji wydania tomu „Aaa!…”. Na pytania odpowiadają: Tomasz Jastrun, Iwona Smolka, Leszek Szaruga i Adam Wiedemann.

„Plansze przestały mieć / dla nas znaczenie / Judhiszthira straty / Czas gotuje wszystkich / w olbrzymim kotle / Shanty Town” – sześć wierszy Grzegorza Wróblewskiego wraz z fotografiami autora.

Było mi bardzo przyjemnie – mówi tym wyborem Zadura – że tak wysoko ocenialiście mój wkład w dokonującą się przemianę lirycznego paradygmatu, ale teraz chciałbym przywrócić jakiś naturalny porządek. Taki porządek, wedle którego w równym stopniu zawdzięczam coś Johnowi Ashbery’emu, jak i Jarosławowi Markowi Rymkiewiczowi

„W barze Lam Kieu na Prokocimiu / kucharka przytknęła dwie butelki piwa do policzków. / Tylko jedna zimna” – cztery wiersze Krzysztofa Pietrali.

„na skrzyżowaniu Francuskiej i Zwycięzców obserwuję / dwóch dorodnych mężczyzn zapatrzonych w siebie. / mężczyzna 1 przesuwa po mężczyźnie 2 oddech / tak jak przesuwa się mebel w celu wyciągnięcia zabawki” – cztery wiersze Juliana Rosińskiego.

Powierzchnia komunikacyjna wiersza Trojanowskiego nieustannie usuwa się spod nóg, pozostając jednocześnie przestrzenią przemyślnie skonstruowaną – konstruującą jednak odcięcia i przesunięcia, nie zaś mieszkalne powierzchnie. Wyobraźmy je sobie jako miasta.

„Ganges… / Zanikające światła / Cukinie i / Ganges / Żyłeś tam / jak asceta?” – dziesięć wierszy Grzegorza Wróblewskiego z cyklu „Cukinie, wiersze dla Pufinka” wraz z fotografiami autora.

„Zamykam oczy. Tak buntuje się ciało na usługach systemu. Specjaliści nie potrafią ustalić – / zasypiam czy tracę przytomność. / Zmęczone neurony kulą się wtedy w sobie, wycofują dendryty. Tak to sobie wyobrażam”

Pytanie o inne prace, o to, co to jeszcze znaczy pracować, jest dla Bartczaka tematem przewodnim i konfiguruje też jego wspólnotową wyobraźnię: wizję zbiorowości opartej, owszem, na pracy, ale w sensie pracy dziwnej, wielości prac, również nieludzkich.

Czy jest w ogóle możliwe, żeby w dorosłym życiu nie wierzyć w potwory? Być może tak, ale musielibyśmy okazać się ludźmi bez wyobraźni. Niewykluczone, że poezja także nie pozwala żyć spokojnie. Co się może jeszcze wydarzyć?

Każdy z nas ma swój własny kinematograf. Ktoś kiedyś wpadł na pomysł, żeby nam ten kinematograf ubezwłasnowolnić. Bardzo dobrze mu poszło, ale to nie znaczy, że wiek ekranów nigdy się nie skończy. Prędzej czy później bateryjka się wyczerpie, kłamstwo się skończy i każdy sobie będzie bileterem.

Uprawiając niekonwencjonalną lirykę autobiograficzną, zdając relację z doświadczanego Hitchcockowskiego vertigo, Koehler wzorem tyleż Merrilla, co samego O’Hary swoje doświadczenia wypowiada krachem poetyki – sabotażem klasycystycznej Formy.

Interesujące jest to, że poetki przestają „odbijać się” od jednych i tych samych paradygmatycznych metafor – czyli nie dość, że nie powielają spetryfikowanych klisz, to nie muszą też zaczynać od ich negowania jako poziomu zero poetyckiej refleksji. Korzystają też z zupełnie innego instrumentarium językowego, które pozwala im inaczej rozkładać akcenty.

Po przeczytaniu około 350 książek dochodzę do wniosku, że potrzeba pisania w narodzie jest nadal za duża, a ten margines, na który przelewa się poetyckie ambicje, jest przepastny w stosunku do rozmiarów centrum – Jakub Skurtys podsumowuje rok 2019 w poezji polskiej.

To, co robiła cała młoda krytyka, było swego rodzaju awangardową robotą. Było i jest. Skoro nie zajmiemy centralnych pozycji, bo nie godzimy się na reprodukowanie języka i władzy, które odpowiadają centrum, to zostaje nam tylko praca na marginesach. Język tej młodej, politycznie niepokornej krytyki nawiedza centrum jak marksowskie widma. I dobrze, niech im się śni po nocach, nawet gdyby to miała być jedna noc w roku.

„tam śnieg jest jak piach. / tam mrozi się krew w cudzych / żyłach. / nie jedź z nim w alpy, / stamtąd się nie wraca na czas. / tam czasem się gra / już na zawsze.” – trzy wiersze Wojciecha Brzoski

„czy to powszechne skrzywienie / dziwne zaciskanie w nosie coś / pomiędzy zapachem a dotykiem / dziwnie kojarzy się z chodnikiem / przed domem dziadków w Sopocie / gdzie mieszkałem i rozbiłem sobie/ kolano – kazano mi jechać prosto” – trzy wiersze Mieszka Lisieckiego

„Co u kobiety, / która pomyliła piorunochron / z kablem od internetu?” – pięć wierszy Dominika Bielickiego.

Ta skłonność do metaprzedstawienia, bo oczywiście najczęściej Foks daje obraz w obrazie, literaturę w literaturze – nie prowadzi u niego do autoreferencjalności. Jest raczej wskazaniem na medium w ogóle: na szczególność medium literackiego, które zaczyna przejmować właściwości innego medium: filmowego, malarskiego – recenzja „Café Spitfire” i „Ludzi kultury” Darka Foksa.

W ciągu ostatnich siedmiu, ośmiu lat w twórczości Wróblewskiego nie zaszła jakaś zasadnicza zmiana, „polityczne przebudzenie”. Chodzi w gruncie rzeczy o to, że „Pani Sześć Gier” zdaje relację ze zwiększenia się intensywności tropów obecnych punktowo już we wczesnych książkach poety.

„widać wszystkie plomby jedzącej ten język / co się wydłuża nie po to by lizać / ale ssać szpik z żebra” – cztery wiersze Katarzyny Szaulińskiej.

„(wejście w las)” Pauliny Pidzik, z całą rekwizytornią dziecięcych wycinanek z papieru, które uchodzić chcą za zaawansowaną sztukę kolażu, swoją powagą i przewrażliwieniem wystawia się niestety na kilka dowcipów, na jakiś memetyczny chochlik w druku, zrodzony z niezgody na ten estetyczny kamuflaż

Z doświadczeniem, z każdą porą roku się zmieniamy. Powiedzmy, że mam za sobą coś, co wpływa na zmianę perspektywy i chociaż mój następny tomik będzie z perspektywy lecącego w kosmos, to równocześnie nigdy nie byłem bliżej tego, o czym piszę.

W dobrym wierszu mówienie jest czynieniem, siłą sprawczą. I w pisaniu, i przy czytaniu cudzych wierszy zdarzają się chwile euforii, kiedy coś się w nas rozpędza, zaczynamy stawiać siedmiomilowe kroki – mówi Krystyna Dąbrowska w rozmowie z Elizą Kącką.

Opowieści to pod wieloma względami różne od siebie – surrealny Bobula, mitologizujący Rojewski, personalnie anegdotyczni Kaźmierczak/Kuttig – ale o zasadniczym wspólnym mianowniku. Wszystkie budowane są na przeczuciu, że w istotny sposób zmieniła się ich pozycja w – powiedzmy – społecznej strukturze, w – powiedzmy – Polsce.

„Norwid to lepszy numer, spojówka, / wykastrował się pomadą, widział Whitmana. / Ptifurki z jagnięcia, kamelie, bulwary. / Iskierka mu odchodzi. / Czy Norwid jechał metrem?” – cztery wiersze Kornela Koteckiego.

„gdzie są twoi aniołowie / kiedy przewracasz się po zolafrenie / i rozbijasz sobie głowę / (ludzie zaś powiadają że leżysz we krwi / po dopalaczach)” – cztery niepublikowane dotąd wiersze poety.

W ostatniej dekadzie napisałem o wierszach Konrada Góry tyle tekstów, że pewnie bez trudu złożyłyby się one na monografię. Do samych „Nich” robiłem trzy podejścia, które skończyły się w okolicach stu tysięcy znaków. W przypadku najnowszego tomu autora musiałem się więc zastanowić, czy mam jeszcze coś do dodania.

„Wysoka łączliwość. Szkice o poezji współczesnej” to rzecz rewelacyjna, lektura obowiązkowa dla każdej osoby zainteresowanej zarówno nowymi zjawiskami w poezji współczesnej, jak i stanem rozmowy na jej temat. A ponadto książka, dzięki której pewne przemiany w myśleniu o kulturze, jakie daje się zaobserwować w Polsce w ostatnich latach, są bardziej zrozumiałe i widoczne.

„Ramy tego eposu są zatem odpowiednio skrojone pod doświadczenie egzystencjalne milenialsów i całej rzeczy kręcącej się ekstatyczno-depresyjnie na prekarnej karuzeli, którą kieruje kapitał” – recenzja książki poetyckiej Kaspra Pfeifera.

„paluszki i szyje dzieci zrodzonych z dróg powiatowych / rozkładam ostrożnie na koszulkach z napisem / i love polish folklor so badly / jesteście jednym krajem tak słyszałam” – cztery wiersze Antoniny M. Tosiek.

„Kiedyś byłem szczupłym facetem. / I utyłem jak Elvis. / Mama, żona i Sendecki mówią: / Jaworski, ależ ty masz piersi” – sześć wierszy Krzysztofa Jaworskiego z książki „Ciąg Fibonacciego”.

Jaworski nie byłby sobą, gdyby nie stopił kinderystycznego tonu ze starczym marudzeniem, przeszywającą refleksją i uwagami z półki „za moich czasów” w jedną, fascynującą całość. A także gdyby nie rzucał od czasu do czasu komentarzy, że cała ta awangarda niespecjalnie go w gruncie rzeczy obchodzi.

„z werandy obserwuję lisa opuszcza / stajnię w pysku niesie ciche zwierzę / halny uderza w konary booskopów” – trzy nowe wiersze Małgorzaty Lebdy.

„Jeśli odważyłbym się wrócić do dzieciństwa, to pod jednym warunkiem: że mogę je przemaszerować jeszcze raz” – przedruk siedmiu wierszy z tzw. „Psiej książki”.

Sytuacja wyjściowa – książka nie ma tytułu ani autora znanego z imienia i nazwiska. Jednocześnie obaj wiemy, jaki osobnik znany z imienia i nazwiska jest autorem tzw. „Psiej książki” (lub „Psiążki”). Rozmowa Łukasza Żurka z Dawidem Kujawą.

Uciekłam od Polski w przyrodę. Uciekłam od politycznej zwłaszcza codzienności w taką codzienność przyrodniczą. Uciekłam w taką krainę, gdzie siły te wciąż władają przynajmniej na równi z człowiekiem, bo tam jeszcze widać, że jesteśmy zwyczajnie słabi.

„ojczyzno hipokrytko która nie czytasz / wiersza nie martw się wiersz / jest wliczony wżarty / w programowe korozje / w chwili chluby chwały archiwizuj / prześwietl się / no nie mów nie żartuj” – zestaw czterech wierszy.

„przez wieś jechałam na białym składaku – / błotnik dawał jakieś znaki jak pulchny ministrant / klekotkami w rezurekcję: sielska msza ku chwale / trzmieli, tłustego mleka i ciągnika z krztuścem” – zestaw trzech wierszy.

Każde przejście dokonuje we mnie głębokiej przemiany. W sypialni obudziłam się jako hinduska krowa, w salonie byłam rozerotyzowaną wdówką, w łazience rozpoznałam w lustrze cadyka, w przedpokoju smutnego montera routerów z UPC, po wyjściu z mieszkania szłam ulicą jako eko-mama. Nie trzymam się kupy.

„szczenięta pasterza zlizują srebro koloidowe. / ojcze jonowy / witaminizuj się. / sonar / szuka / układu łaknienia” – zestaw trzech wierszy.

Zamiast zbudować szkolną opowieść o wynikaniu pewnych dykcji z innych, zdecydowałem się na jedyny możliwy w tej sytuacji close reading, poszczególnym książkom poświęcając krótszy lub dłuższy akapit – pisze Jakub Skurtys w podsumowaniu roku 2018 w poezji.

„Rymkiewicz – jak ślepa ćma – z wielką lupą przy oku wertuje księgozbiory IBL-owskiej biblioteki, ale zatacza wciąż te same kręgi, perswadując samemu sobie i pokaźnemu gronu swoich czytelników – że jest raczej »nic« niż »coś«” – recenzja książki „Adam Mickiewicz odjeżdża na żółtym rowerze” Jarosława Marka Rymkiewicza.

To nie był dobry rok (chyba że jednak), ale też błagam, żadna z tego tragedia, bo niby który spośród tych dwudziestu siedmiu był dobry. Może ten, w którym przystąpiłem do pierwszej komunii świętej. Wiązałem uroczyście białe lakierki w sypialni rodziców: naprzeciw wielkiego lustra, w którym odbijał się pucołowaty chłopczyk.

Na przełomie lat 80. i 90. nasza umysłowość zbiorowa musiała zacząć przeczuwać, że nadchodzi zmiana o skali tektonicznej. Co więcej, ten tektoniczny ruch był oczekiwany, wyczekiwany. Słusznie bądź nie Ameryka i to, co amerykańskie, musiały się wówczas kojarzyć w obrębie naszej kultury z jakimś dalekim źródłem tej siły.

Michał Szymaniak, autor„Dziur w policzkach”, nie próbuje nadać śmierci „bardziej znośnego kształtu”. O stracie mówi nie po to, by ją oswoić (w każdym razie nie tylko po to), ale żeby ją pogłębić, by przekuć ją w śmierć dostępną czytelnikowi.

To poemat o wyklętym ludzie ziemi i „małej pociesze wydziedziczonych” – o godności człowieka pracy, której nośnikiem staje się literatura, najlepsze świadectwo nieustępliwej woli.

Poezja Waldemara Jochera, tak bez reszty wypełniona ruchem, dzianiem się, zwija się do wewnątrz, poddaje próbie nasze naturalne nawyki lektury linearnej, diachronicznej w imię synchronii i punktu – recenzja „Incipitu”.

„z Formuły 1 zniknęły grid girls / dziewczyny z prostej startowej w tych / błyszczących ubrankach uśmiechnięte / hostessy z białymi / tyłkami / zwane także / dziewczynami z parasolkami / to jakby zabawne / składamy parasolki Pirelli / i rozkładamy czarne” – trzy nowe wiersze Joanny Oparek.

„(…) Bolesław Chrobry nigdy nie mył garów / dlatego jestem lepszy od wszystkich królów Polski / którzy z lęku przed starością, chorobą i śmiercią / chowali się w zamczyskach gdy moi przodkowie / zbierali przyziemne owoce” – zestaw wierszy Przemysława Suchaneckiego.

„W przedszkolu dzieci ćwiczyły całusy / z kubków językiem wybierając kulki” – zestaw wierszy Miłosza Waligórskiego.

Jest to książka tak bardzo przeceniona, jak tylko przecenić się da tomik poetycki z racji wieku i autorytetu jego Autora. To tomik doceniony na kredyt, żeby „odhaczyć” ostatniego nowofalowca, gdy jest jeszcze na to czas – recenzja „Stanc”, ostatniego tomu Jerzego Kronholda.

Niewiele utworów przedstawionych podczas tegorocznej edycji Ha!wangardy przyznaje się do bycia wierszem. Zamiast literatury mieliśmy do czynienia z konceptami, spojrzeniami i pomysłami na rozgrzebywanie w poszukiwaniu literatury dziedzin ze swej natury głęboko nieliterackich – relacja.

„pali się moja panno! / film butny mi ściemniał że widział jak mnie goni animacja antonisza / uratowała mnie połyskliwa skóra w której żyję / nie tak wyobrażał sobie party przy świecach” – trzy wiersze Pawła Harlendera.

„Idea koszykówki / żywi się ciałem, jego mięśniem i kością. / Oto mój rucker park, mój niepewny crossover” – zestaw czterech koszykarskich coverów Tomasza Bąka.

Twórczość dzisiejszych poetów podpinających się pod tradycję klasycystyczną, pozostaje związana z konserwatywno-rewolucyjnym zwrotem w polskiej polityce kilku ostatnich lat – Zbigniew Jazienicki recenzuje „Polonię aeterna”, ostatni tom Wojciecha Wencla.

Wakacyjny, podwójny numer „Małego Formatu” otwieramy po raz drugi (!) cyklem tematycznym poświęconym działalności literackiej Tomasza Pułki. „Pułka 2.0” to niewielka składanka tekstów i wypowiedzi, która tym razem dzieli się na dwie klarowne części: krytyczną (interpretacyjną) i „wpływologiczną”. Tym razem czytelniczkom i czytelnikom MF przychodzi się zetknąć z tekstami i wypowiedziami Pauliny Chorzewskiej, Agaty Jabłońskiej, Radosława Jurczaka, Szymona Słomczyńskiego, Krzysztofa Sztafy, Rafała Wawrzyńczyka.

W ankiecie literackiej poświęconej działalności literackiej Tomasza Pułki głos zabierają: Agata Jabłońska, Radosław Jurczak, Szymon Słomczyński, Krzysztof Sztafa i Rafał Wawrzyńczyk.

W „Adresach zapisu” – wierszu bardzo dobrze oddającym osobliwy fluks formuł, do którego chcę w tym tekście wstępnie przekonać czytelnika/czytelniczkę – Pułka mówi przeraźliwie jasno: wypowiada millenialskie rozproszenie w zgodzie z klasyczną formułą Guya Deborda, wedle której „nie można walczyć z alienacją środkami wyalienowanymi”.

W zbiorku „Obiecywał Ruski wolną Polskę” widoczny jest podmiot, osoba pisząca wiersz, która ciągle z uporem wyraża swoją świadomość procesu pisania. Obok tego powstają obrazy ilustrujące to, co poeta mówi, że miał na myśli. Jeszcze dalej tworzą się formy pośrednie. U Pułki dopiero to wszystko zebrane razem składa się na wiersz.

„Jeśli mam być szczery to z całym przekonaniem odpowiem, że w kontekście całej swojej twórczości, a zatem i tej książki, jestem człowiekiem asystującym procesowi tworzenia. Czyli bardziej obserwatorem niż sprawcą” – mówi Waldemar Jocher w rozmowie z Weroniką Janeczko o swoim ostatnim tomie poetyckim „Incipit”.

Nowa książka Tomasza Bąka, „Utylizacja. Pęta miast”, jest, jak to doskonale ujęła Paulina Chorzewska, „wyczekana przez rozrastający się krytyczno-jurorski fanbase poety”. W tym sformułowaniu pobrzmiewa echo czegoś, na co należy zwrócić uwagę: Bąk bardzo szybko urósł do miana jednego z najważniejszych poetów młodego pokolenia.

Zestaw czterech niepublikowanych wierszy Patryka Kosendy.

Dwa niepublikowane dotąd wiersze Natalii Malek.

Poezja z definicji, gdyby taką miała, jest nienormatywna, bo wiersz sam dla siebie jest normą, jednorazową, doraźną, okazjonalną. I żadnych zewnętrznych norm nie akceptuje – mówi Jerzy Jarniewicz w rozmowie wokół „Sankcji”.

Sen w tomie jest synonimem choroby. Nie zawsze posiada ona jednak pejoratywny wydźwięk. Wysoka temperatura, dreszcze, ciało, które niedomaga, jest jednocześnie bardziej wrażliwe. Bycie chorym pozwala widzieć więcej, „zabrać z niej fragment choroby/ i ponieść dalej w świat”, to chęć „zarażenia wrażliwością” innych stworzeń – ludzi – recenzja tomu „Sny uckermärkerów” Małgorzaty Lebdy.

Po tacierzyńskim „Jasnopisie” przyszły „Mediany”, czyli pozorny powrót do wcześniejszej poetyki, ale powrót w najgorszym znaczeniu: stylistyczny, a nie intelektualny. Poezja Siwczyka, doświadczająca obecnie czegoś w rodzaju kryzysu wieku średniego, przeobrażała się już kilkakrotnie, tym razem jednak wyraźnie nie może wstrzelić się w czas – recenzja tomu „Mediany” Krzysztofa Siwczyka.

Zestaw czterech wierszy Aleksandra Trojanowskiego.

Gdy już odrzucimy kategorie naiwnej lektury oraz zawierzenia podmiotowi i utożsamienia się z nim, trafiamy na ścianę językowej ekwilibrystyki, która nie jest w stanie sproblematyzować własnego statusu ani unieść feministycznego z gruntu przesłania – recenzja „dzięki bogu” Anny Augustyniak.

Czytelniczka Ryby ma nie pamiętać o sobie jako stabilnym podmiocie, zapomnieć o przynależności do jakiejkolwiek grupy społecznej, klasy, wspólnoty językowej danego narodu czy mniejszości. Ma stać się podobna samemu poecie, czyli „orybieć” – recenzja „Podręcznika naukowego dla onironautów”.

Niedojrzałość to cecha konstytutywna tomu „Pozdrowienia ze świata” Dominiki Dymińskiej; organizuje go na każdej możliwej płaszczyźnie – językowej, kompozycyjnej, polityczno-społecznej. Ogromna, zdawałoby się, dawka sprzeciwu, jaką ze sobą niesie, nie ma jakichkolwiek możliwości, by stać się zarzewiem buntu czy choćby zwiastunem zmiany.

Zestaw czterech niepublikowanych wierszy poety.

„Po szkodzie” jest książką słabą. Trzeba to napisać, bez względu na szacunek do autora i wdzięczność dla tego, co zrobił w poezji. Słabość tej książki to też okazja do przyjrzenia się pewnym zjawiskom, które sprawiają, że wiersze przestają trafiać na podatny grunt, że rozumiane jako komunikaty i sprawozdania z rzeczywistości mijają się ze swoim czasem (a nie liczyłbym na to, że będzie jakiś inny, zmartwychwstały czas, który je ugości) – recenzja najnowszego tomu Bohdana Zadury.

To jest tom, w którym gaśnie wcześniejsza rozbuchana poetyka wkurwu, a spada wraz z liśćmi i jesiennym deszczem subtelno-kiczowata poetyka smutku – recenzja „Utylizacji. Pęt miast” Tomasza Bąka

Zestaw trzech wierszy poety.

Musiała wyzwolić się z kobiecości, żeby być bliżej ducha, co jej pomogło być przezroczystą, niewidzialną jako ciało. Męska forma była jedyną, która gwarantowała jej przetrwanie jako twórczyni – o Marii Komornickiej/Piotrze Odmieńcu Właście rozmawiają Brygida Helbig i Karolina Kuszyk

Nie mogłem pozostać obojętnym wobec dwóch książek: „Mleka i miodu” Rupi Kaur oraz „Chłopców, których kocham” Anny Ciarkowskiej, które z powrotem wymusiły na nas mówienie przede wszystkim o samej poezji. Zaczęliśmy się prawdziwie spierać. O to, co tak naprawdę robimy. Co z tego mamy? Co chcielibyśmy uzyskać? I najważniejsze: za kogo się uważamy?

Wielopoziomowa odwaga poezji Jarniewicza skutkuje wrażeniem ciągłego ruchu: dostajemy do rąk wiersze opisujące własne powstanie, koncepty, które uciekają od bycia konceptami, erotyzm, który nie chce dać się wcisnąć w żadną autokreacyjną konwencję – pisze Paweł Kaczmarski w recenzji tomu „Puste noce” Jerzego Jarniewicza.

Zestaw trzech wierszy Marii Komornickiej/Piotra Odmieńca Własta w wyborze Brygidy Helbig

Poemat z niepublikowanej książki „F/A-18C i inne wiersze” Marcina Świątkowskiego.

Świadomość jest dla mnie tym, co ujmuje się filozoficznie, ale też potocznie, w słowie „wszystko”. Jest to więc i świat, i Bóg, i człowiek. Próbowałem zdać sobie sprawę ze wszystkich paradoksów tych pojęć, nie usiłując ich rozstrzygać. A ponieważ nie są one rozstrzygające, to być może są i prawdziwie eseistyczne, i prawdziwie poetyckie.

W miejscach marginalnych po prostu dobrze się przebywa, piszę o nich, bo chcę w nich być. „Pawilony” to takie trochę „Jechać do Lwowa”. W nich jest jeszcze przestrzeń dla jakichś wydarzeń, w pasażu Wiecha już nie ma, bo tam się odbywa promocja Isostara.

Zestaw jedenastu wierszy Dominika Bielickiego z tomu „Pawilony” wydanego przez Fundację im. Tymoteusza Karpowicza.

Zestaw pięciu wierszy Rafała Wawrzyńczyka.

W tamtym roku podsumowanie było pisane jako szybki przebieg przez wszystko (w miarę). W tym roku będzie wolniej i bardziej wybiórczo, ale z wciąż umownymi podziałami na dekady, raczej z potrzeby narzucenia ram, niż z przekonania, że jest to podział właściwy – Jakub Skurtys podsumowuje rok 2017 w poezji polskiej.

„Było takie pismo, bruLion…”, wyjąkałem niepewnie, prowadząc wieczór autorski z Przedstawicielem Pokolenia bruLionu. Przedstawiciel Pokolenia bruLionu spojrzał na mnie z politowaniem i od razu pojąłem chybotliwość mojej konstrukcji.

Suwiński ogląda rzeczywistość w sposób obiektywny, chłodny, a zarazem nie potrafi lub nie chce (raczej to drugie) uwolnić się od sakralizującej maniery, która w każdym resztkowym słowie próbuje odnaleźć kamień węgielny świątyni, a obserwację przerobić we wschodnią praktykę zen.

Po raz kolejny czytam nagrodzony Nagrodą Literacką Gdynia tom „Schrony” Michała Sobola. Znakiem rozpoznawczym jego dykcji jest długie zdanie, meandrujące przez kolejne, zwarte wersy, Sobol to zwykle poeta krótkich fabuł z morałem. W dłuższych formach potrafi czerpać z Krasickiego, by ostatecznie zbliżyć się do czeskich prozaików.

„Wiersze za sto dolarów” Piotra Mareckiego można kupić w cenie okładkowej za 17 złotych polskich. W internecie do znalezienia nawet za 11 złotych. Opłaca się. Chociaż autor programowo namawia do nieczytania swojej książki, ja przeczytałam i zapewniam, że też się opłaca.

Poprzez takie, a nie inne ukształtowanie wierszy tworzących książkę, poetka gra na nosie wszystkim znajomym po fachu, którzy_które wzdychali na wieść o jej następnym literackim przedsięwzięciu. Sygnatura Mueller nie znika, zostaje tylko pokolorowana kredkami przez jej dzieci.

Fragment debiutanckiego zbioru „Kokosty” Łukasza Kaźmierczaka / Łucji Kuttig, zwycięzcy XXIII Konkursu im. Jacka Bierezina.

Dziennik li to, spowiedź rozczarowanej życiem marzycielki, czy blef cynicznej intelektualistki, której „resentymentalny sentymentalizm” powraca do nas jak nietzscheańskie powtórzenie i prezentuje nam człowieka spełnionego: ostateczny produkt europejskiego nihilizmu? – recenzja „Zimnej książki” Marty Podgórnik

Darek Foks w „Kronsztadzie” daje się przeczytać jako dość standardowy głos z dobrze nam znanego chóru silnych podmiotów lat 90. Daje się przeczytać jak Świetlicki, Zadura, Sendecki, Jaworski. Daje się tak przeczytać i nic strasznego się nie dzieje.

Zestaw siedmiu wierszy Marcelego Szpaka.

Wiersze Szpaka to poetyckie page-turnery, rytmiczne, dobrze skonstruowane, z ciekawymi zwrotami akcji, życiowe, lajkogenne.

Bartczak z jednej strony popuszcza językowi uzdy, z drugiej zaś spod biologicznej otuliny tomu wyrastają maszynowe metafory, opakowane jakby przez poetów dwudziestolecia zafascynowanych technologiczną zmianą, metalicznością i rozwojem – recenzja tomu „Pokarm suweren” Kacpra Bartczaka.

Malek pielęgnuje frazy krótkie i szeroko rozstawione, nie dobrane przypadkowo, ale raczej skutecznie rozpychające horyzont poznawczy czytelniczki. Swoją technikę poetycką opiera na dwóch ruchach: permanentnego rozszerzania pasma emisji wiersza i jednoczesnego wygładzania wynikającej z takich praktyk szorstkości emisji – recenzja „Kordu” Natalii Malek

W recenzjach kolejnych tomów Honeta roi się od mniej lub bardziej sensownych interpretacji – wskutek przeświadczenia, że pierwsza osoba, która je zrozumie, przejdzie do historii literatury – recenzja „cichych psów” Romana Honeta.

Premierowy zestaw 3 wierszy Joanny Oparek.

Ilekroć wraca się do wierszy Julii Hartwig, nie sposób odpędzić przekonania, że jest to poezja, która stoi po stronie życia. Poezja efemerycznych przyjemności, doceniająca pracę zmysłów, nie mająca pewności, co do ich, być może, zwodniczych percepcji – o najważniejszych wątkach w poezji Julii Hartwig (1921-2017) pisze Bartosz Suwiński.

Wiersz Buliżańskiej pozostaje statyczny, unieruchomiony jak żuk w formalinie, a przy tym znać w nim każdy trud poetyzacji, każdą kombinację, metonimię, toporność doboru środków – Jakub Skurtys recenzuje „wizyjną” Martyny Buliżańskiej.

Osiem niepublikowanych wierszy Małgorzaty Skałbanii.

Twórczość Pułki w internecie stanowi wielki załącznik do jego wierszy. Wśród utworów wizualnych najbliżej jego poezji są te formy, w których wiersz (plik tekstowy) wbija się w grafikę (plik graficzny) i funkcjonuje na przecięciu się formatów – pisze Paulina Chorzewska w szkicu z cyklu „Tomasz Pułka i krytycy”.

Podczas jednej z podróży do Poznania Tomasz Pułka kupił w Empiku płytę Filipinek z serii Platynowa Kolekcja. Rano Tomek zapomniał wyciągnąć ją z odtwarzacza CD. I tak zostały mi po Tomku złote przeboje Filipinek bez pudełka – pisze Joanna Bociąg we szkicu z cyklu „Tomasz Pułka i krytycy”.

Pociąga mnie możliwość pokazania, jak Pułka miał się do utrwalonych – żeby nie powiedzieć: martwych – nurtów w poezji współczesnej. Chciałbym zatem na moment zobaczyć, jak Pułka czyta, o zgrozo!, Zbigniewa Herberta – Łukasz Żurek w szkicu z cyklu „Tomasz Pułka i krytycy”.

Tomasz Pułka był poetą, napisał o sobie dramatyczne zdanie: „ja którego nie ma” („Po sezonie”) – i czas pojąć, jak to się jest, nie będąc, i o co w tym szło – pisze Eliza Kącka w szkicu z cyklu „Tomasz Pułka i krytycy”.

Uruchamiam krytycznoliteracką empatię, żeby zrozumieć ów mgielny, (nie)czytelny i ściszony dyspozytyw, który przydzielił Susce rolę głównego nominowanego poety Roku Pańskiego 2017, wespół z Jackiem Podsiadłą i Jerzym Kronholdem – kolejna odsłona cyklu „Krytyka negatywna” Jakuba Skurtysa.

W „Rujach i wyciszeniach” Marcina Ostrychacza dostrzegamy ślady wszystkich prawie nurtów obecnych na rynku, jednak twórczo i na swój sposób przetworzonych.

Prezentujemy osiem niepublikowanych dotąd wierszy Roberta Ryby Rybickiego.

Problem zatem dotyczy nie tylko tego, czy #Marcin Orliński jest memem, ale również tego, jakie konsekwencje ma to dla naszej lektury, dla domniemanej figury czytelnika (jednak z ciałem i w miarę racjonalnego) i w jakim świetle stawia recepcję poprzednich książek autora.

Tomik „minimum” z 2017 r. autorstwa Urszuli Zajączkowskiej, warszawskiej botaniczki i adiunktki w Samodzielnym Zakładzie Botaniki Leśnej SGGW, to taki fenomen literacki, wobec którego współczesna krytyka literacka przeszła bokiem.

Debiutancki poemat Pawła Śmiałka.

Nagroda im. Wisławy Szymborskiej, przyznawana na mocy testamentu poetki od 2013 roku, to nagroda nie tylko wysoka, ale i prestiżowa. Gdy 26 kwietnia ogłoszono tegoroczne nominacje, nie byliśmy specjalnie zaskoczeni, ale nie ukrywamy, że byliśmy rozczarowani. A więc nagroda imienia słynnej noblistki, do której nie została nominowana ani jedna poetka?

Cztery niepublikowane dotąd wiersze poety.

Sendecki wybrał sobie temat, który jest dla niego nocą. Wziął się za rzecz, o której być może nie da się opowiedzieć językiem dostępnym, “językiem bytu”. Wyrazu pozornie niewyrażalnego szuka „po omacku”, odtwarza ze wspomnień – dwugłos wokół tomiku „W” Marcina Sendeckiego.

Nie mogę przestać myśleć o bocznej, potencjalnej ścieżce polskiej poezji współczesnej. Oto Andrzej Sosnowski zostaje w Warszawie na Korei i obserwuje, jak kilka kroków od jego mieszkania na gruzach fabryk powstają szklane domy polskiego kapitalizmu – recenzja „Trawersu” Andrzeja Sosnowskiego.

Za wszelką cenę próbuje Pietrzak wypracować własny idiom, „wyjęzyczyć się”. Stawką jest oczywiście skuteczność i niepowtarzalność komunikacji, ale tak postawiona kwestia językowej osobności skazuje autora właśnie na bloomowski agon, z którego nie wychodzi zwycięsko – recenzja tomiku „Stabilne” Wita Pietrzaka.

Wystarczy choć raz otrzeć się o projekt biograficzno-artystyczny znany jako Ryba, by wiedzieć, że dopiero w tym osobowościowym kontekście wiersze z „Daru Meneli” nabierają właściwego im sensu – recenzja „Daru Meneli” Roberta Rybickiego.

Tom jest skonstruowany na wzór plecionki, cykle poetyckie są poprzekładane, przetasowane, „chodzą” te wiersze jak włosy w warkoczu, spajają tom. Ta naprzemienność przywołuje jakąś cykliczność natury tudzież pamięci – recenzja „Tobołka” Ewy Chruściel.

W nowej książce Podgórniego dokonuje się emancypacja statusu, facebookowego postu jako formy (cyber)poetyckiego wyrazu, zakorzenionej we współczesnej codzienności. „Pamiętne statusy” to poezja cybernetyczna w wersji user friendly.