Natalia Przybysz

„Przy okazji lektury drugiej książki Kujawy zastanawiałem się jednak, na ile ten radykalny kurs nie dostaje aby lekkiej zadyszki? Znacząca jest tutaj seria przejść, organizujących «Niedzielne ziemie»: od komunizmu do kommonizmu, od intensywności do alegorii, od cięć i zerwań do zacierania śladów i pochwały eskapizmu” – o projekcie krytycznym Dawida Kujawy rozmawiają Krzysztof Sztafa i Barbara Rojek.

Pierwsza odsłona cyklu redakcyjnych poleceń.

„Podczas spotkania autorskiego prowadząca pyta poetkę, / gdzie była, kiedy pospiesznie pisała wiersze wojenne / i co zrobiła, żeby zaprzestać zbrojeniu kolonizatora.” — zestaw wierszy Julii Niedziejko.

Nagranie i transkrypcja spotkania wokół książki poetyckiej „Funky Forest” Agaty Puwalskiej (Dom Literatury w Łodzi 2024).

Czy mam problem z tym, że jakaś grupa osób spotyka się by „reflektować, empatyzować, pocieszać”? Nie, oczywiście, że nie. Jeżeli zrobimy jednak z tego dominującą narrację na temat tego, czym jest literatura, to doprowadzimy do paraliżu jakiegokolwiek sporu o literaturę. A spór jest dla mnie naturalną i ważną konsekwencją istnienia życia intelektualnego.

Sympatia, którą konserwatywny establishment wydaje się obecnie obdarzać Paglię i jej „córki” (…) wynika z wciąż żywego kompleksu Sontag, na który od dekad choruje zachodnia prawica – szkic Weroniki Mazurek wokół dzienników Susan Sontag.

Lekturze „Klifu, dywizu i sestyny” Wojciecha Kopcia towarzyszy wrażenie obcowania z precyzyjnie działającą poetycką całością, która jednocześnie przez cały czas, w każdym wierszu, próbuje wymyślić siebie na nowo.

Puwalska wprowadza szczególny dynamizm, podejrzliwość i ruch podważania tego co zbyt gładkie, co z jednej strony stawia czytelnika/krytyka przed zadaniem prześledzenia szlaków nawiązywania i utrudniania, a z drugiej chroni poetkę przed posądzeniem o naiwność i posługiwanie się kliszami – nawet wówczas, kiedy podejmuje przytłaczająco wielkie tematy.

Warunkiem przejścia rolnictwa miejskiego z etapu „dziecięco-subkulturowego” do ugruntowanej pozycji jednego z filarów systemu, jest akceptacja społeczna – analiza działalności warszawskiej Spółdzielni MOST autorstwa Szymona Majewskiego.

Odnalezienie we wnętrzu aktualnej władzy taktycznych sojuszników, na przykład z konkurencyjnej frakcji wewnątrzpartyjnej, to klucz do rozwiązania niejednego impasu – analiza taktyk wrocławskich organizacji lokatorskich autorstwa Xaviera Wolińskiego.

Wśród nas są Zagłębiacy i Ślązacy, osoby z partii Razem i członkowie Ruchu Narodowego, ludzie z Siewierza i z Mikołowa – rozmowa z przedstawicielami Klubów DLR (Górnośląsko-Zagłębiowskim, Pomorza Zachodniego oraz Bydgoszczy i Torunia).

Działania mające na celu zatrzymanie zmian klimatu nie mogą być planowane jako zadanie dla niewielkiej liczby specjalistów od ekologii i zawodowych aktywistów – analiza taktyk organizacji ekologicznych autorstwa Zuzanny Antonowicz.

Język poruszył i poróżnił czytelników „Love song”. Mnie natomiast zaplątało się coś w mózgu, gdy przeczytałam co niektórzy musieli konceptualnie naprodukować i w jakiej pozycji postawić czytelnika, by powiedzieć, że w książce występuje ciekawy (piękny / misterny / kunsztowny / eksperymentalny – czy cokolwiek z tego klucza) język.

Dla każdego, kto studiował literaturę w Polsce w drugiej dekadzie XXI wieku i zna Grzegorza Jankowicza, jego postać jest czymś w rodzaju anomalii – recenzja „Pojedynku wokół pustki”.

Tak, dobrze się domyślacie, to także powieść o awansie społecznym. Również we Włoszech temat ten krąży, przeżuwany w kolejnych książkach, często z zacięciem autofikcyjnym. W tym wypadku nie podążamy jednak sprawdzonym torem historii o klasowej „uciekinierce” – recenzja książki „Woda w jeziorze nigdy nie jest słodka”.

Jeżeli filmy Tarantino potrafią dotrzeć do masowego widza, stanowiąc zarazem zlepek idiosynkratycznych nawiązań, trybutów czy spekulacji, to jego pisarstwo szuka językowego porozumienia z szerokim odbiorcą, będąc jednocześnie – już bardziej dosłownie – realizacją absolutnie nerdowskiej kinofilii.

Małgorzata Lebda została ambasadorką marki odzieżowej NEW POEMS, której nazwa swoją drogą w pierwszym momencie skłania do zastanowienia: czy to poetka wymyśliła markę, czy też marka poetkę?

Aby zrozumieć pisanie Ernaux, w dialog z autorką trzeba wchodzić na jej zasadach, zaakceptować, że w „niskiej” materii życia nie chodzi o tanią podnietę, że ona zupełnie serio szuka w tejże materii wzniosłej przedwieczności, nawet jeśli przyziemnej i wulgarnie podanej – recenzja książki „Ciała” Annie Ernaux.

Do przepastnego wora ze stemplem „inteligenckie opowieści o awansie klasowym” Maciej Jakubowiak nie dorzuca nic nowego. „Hanka” niczego nie przekracza, niczego nie poddaje w wątpliwość, za to podobnie jak dzieła, na których jest wzorowana, z założenia potwierdza społeczny i literacki status quo. – recenzja książki „Hanka” Macieja Jakubowiaka.

Esej Herera, problematyzujący pojęcia doskonale, wydawałoby się, oczywiste, zostawia czytelnika przede wszystkimi z narzędziami do krytycznego myślenia o faszyzmie. To wiele, ale na dziś chyba za mało – recenzja książki „Skąd ten faszyzm” Michała Herera.

Właściwie więc nie ma możliwości czytać tych słów o młodej krytyce w inny sposób niż jako dobrodusznego westchnienia nad młodocianymi kłótnikami, których świat jeszcze łudzi. Natomiast kłótnik prędki do bitki, gdy o nim piszą — trzeci odcinek autorskiego cyklu krytycznoliterackiego Barbary Rojek.

„Perkins pisze nienaukowo, upraszcza złożone procesy gospodarcze, oferuje jednak syntezę globalnej polityki imperializmu, której wnioski nie odbiegają istotnie od prac cenionych badaczy. Jeżeli chcemy mieć w Polsce lewicę inną niż akademicka, musimy nauczyć się takie książki cenić” — recenzja Huberta Walczyńskiego z książki Johna Perkinsa „Hitman. Nowe wyznania ekonomisty od brudnej roboty”.

„Na Fashion Week w Paryżu pewnie nie pojadę i nie zrozumiem, ale może da się ryzyka-fizyka jeszcze przekonać do pójścia na slam i dane będzie mu oświecenie? Fizyk z taką myślą zasiada więc do czytania o slamie. Od razu uderza go napięcie między stwierdzeniami o szalonej popularności slamu, a jednocześnie rzekomo odczuwanej wobec niego pogardzie” — drugi odcinek autorskiego cyklu krytycznoliterackiego Barbary Rojek.

„powiedz: »niczego / nie ma, oprócz konieczności« – / zobaczysz ogniska, idiomy wojny, najpewniej” – wiersz Marii Klinowej w tłumaczeniu Katarzyny Roman-Rawskiej.

„wkroczyłyśmy do nowego i nienaruszalnego świata / i pieprzyłyśmy się tak mocno, że zamierał czas / nowa macierz / różowa wulwa / nowej utopii” – wiersz Lolity Agamałowej w tłumaczeniu Katarzyny Roman-Rawskiej.

Gotowe filozofie, podobnie jak religia, czyhają na człowieka w minucie goryczy, w godzinie nieszczęścia, w dniach piętrzenia się drobnych nieprzyjemności. Lepiej nie czekać, aż któraś z takich filozofii wybierze odpowiedni moment i wczepi się szponami w twoją udręczoną niepowodzeniami głowę.

Rosyjskojęzyczne poetki feministyczne wracają dziś do swoich starych zadań, wśród których najważniejsze to demontaż patriarchatu i doprowadzenie do rozkwitu nowego języka. W przypadku ich poezji pragmatyka nie dewastuje poetyki, teraz kwitną jak pionierska cykoria na gruzach wojennych zniszczeń.

Zestaw pięciu wierszy – „Antonioni”, „Gierson”, „Warhol”, „Kurosawa” i „Godard” – autorstwa szkockiego poety, Edwina Morgana w tłumaczeniu Karola Poręby.

Głos Giełzaka stanowi po Janie Śpiewaku i Rafale Wosiu trzecie w ostatnich latach tak doniosłe wołanie o próbę redefinicji lewicy – recenzja „Wiecznej Lewicy”

O realiach pracy w małych wydawnictwach opowiadają redaktorzy i redaktorki: ArtRage’a, Convivo, Cyranki, Drzazg, Glowbooka, Wydawnictwa J, Kontentu oraz Wydawnictwa papierwdole.

Masłowska nie jest raperką i do bycia nią nie aspiruje. Nigdy też nie udawała, że hip-hop to jej gatunek, po prostu używała go jako formy. I na albumie „Wolne” Dorota również hip-hopu nie zawłaszczyła.

Dzimira-Zarzycka nie odrobiła lekcji z feminizmu, który współcześnie jest nierozerwalny z queerem, podobnie jak historia kobiet – z historią osób LGBTQ+.

Emancypacyjny projekt Świrszczyńskiej zakorzeniony był w porewolucyjnej tradycji socjalistycznej, która walkę o prawa kobiet dostrzegała w upolitycznieniu pracy reprodukcyjnej, zaś równość kobiet nierozerwalnie wiązała ze zmianami stosunków społecznych.

Ankieta literacka o 2022 roku w polskiej poezji – na pytania odpowiadają Rafał Gawin, Paweł Kaczmarski, Patryk Kosenda, Dawid Kujawa, Julian Rosiński, Zuzanna Sala, Jakub Skurtys, Agnieszka Waligóra, Rafał Wawrzyńczyk, Agnieszka Wolny-Hamkało i Łukasz Żurek.

DeLillo osiąga poziom proroczego komizmu w opisie ekstazy, jaką jego bohater odczuwa przy wypłacie z bankomatu. Jack wielbi niewidzialną architekturę obwodów służącą zamianie pieniądza na komputerowe dane – dokładnie ten system, który wkradł się w jego życie, by je pustoszyć.

Mimo że fragmenty pamiętników nie zawierają bezpośrednich odniesień do sytuacji ekonomicznej piszących, ślady klasowego doświadczenia pandemii odnajdujemy rozproszone na przestrzeni całego zbioru. Czytane według tego klucza, „Pamiętniki pandemii” idą pod prąd uniwersalizującej narracji o egalitarnym wymiarze wirusa.

Bez względu na deklaracje samego Wiesławca – tu i ówdzie powtarzającego, że swoje czułki wystawia przede wszystkim w stronę relacji klasowych – ciężko nie rozpatrywać książki „Każda praca hańbi” również w kontekście pokoleniowym, jako pewnego rodzaju milenialskiego antymanifestu.

Ukazał się niedawno w PIW-ie tom Tadeusza Hollendera pod obiecującym, ale też zobowiązującym tytułem „Wiersze zebrane”. Zważywszy że poprzednie tak obszerne wydanie jego dorobku miało miejsce prawie sześć dekad temu, nową edycję wypada powitać słowami: najwyższa pora.

Tapicerska krytyka — to właśnie to, co zaśmieca i zamula współczesne literaturoznawstwo. I nie tylko to. Przeniknąwszy na szpalty czasopism, stara się ucieszyć swoją „wąską jednostronnością i brakiem wyższych natchnień” rozmaitych Irzykowskich i Skiwskich.

„Dobre momenty / na robienie wpisów / do Księgi Wpływów minęły. / Od kiedy trwa wojna, / mamy czasy wypływów”

„Kiedy mówisz, to czy nie łapiesz / strug siana i szybko ich nie wiążesz, / kogut, sonet, oddajesz utensylium / artystyczne lub świąteczne?”

Może współczesny czytelnik chce dowiedzieć się z tekstu prozy, poezji czegoś konkretnego, a te oczekiwania są wynikiem szerszego treningu społecznego, który zagonił czy stara się zagonić tzw. literaturę piękną do produkcji złóż wiedzy na różne zajmujące tematy?

„Matka się śmieje” Chantal Akerman to nie tylko rozpaczliwy gest symbolicznie utrzymujący matkę przy życiu, ale także – i to w niemałym stopniu – próba zrozumienia swojej zależności od niej i od kobiet w ogóle.

„Załoga SDK-u tak konsekwentnie poszerzała formy aktywności, aż wreszcie osiągnęła to, co jest najskrytszym pragnieniem każdej placówki kulturalnej: do SDK-u zaczęli przychodzić ludzie z własnymi pomysłami” – ankieta literacka poświęcona działalności twórczej Staromiejskiego Domu Kultury w Warszawie (2000–2020).

Coraz bardziej masowi czytelnicy, częściowo wykształceni w naszych szkołach, a częściowo gdzie indziej, mówią nam, że samotność nie jest ich kulturalnym obowiązkiem. Że czytanie i praca są efektywne także w społecznej ciżbie.

Warto przypomnieć, że jedna z najistotniejszych debat o idei „literatury ludowej” odbyła się w Polsce w bezpośrednim związku z modernizacyjnym przyspieszeniem: w latach 40. i wczesnych 50. XX wieku, na łamach socjalistycznych pism literacko-społecznych, takich jak „Kuźnica” i „Wieś”.

Czytelnicy! Połóżcie rękę na sercu i powiedzcie, czym choć na włos zełgał, czy my nie mamy duszy pańszczyźnianej? Mamy, a tych, którzy się jej pozbyli i otwarcie i jasno prawdę ludowi głoszą, zowią dziś wywrotowcami, burzycielami. Pisać muszę, bo myślę, a myśleć to znaczy jeść, a któż głodniejszy jak lud?

Ta nowa forma będzie mniej więcej taka: o czym bym nie napisał, gdybym jednak napisał podsumowanie, oraz analogicznie: o czym bym bardzo chciał napisać, chociaż zabrakło mi czasu albo napisałem już w innych miejscach, i to kilka razy.

Choć może się to wydawać niezrozumiałe, działalność poetycka znalazła się na celowniku władzy liberalnej, opozycyjnej względem dominujących w Polsce sił politycznych. Być może jednak w swoim podejściu do zasobów – nieodmiennie kojarzących się niektórym z łupami – władze te aż tak się od siebie nie różnią.

Tematem tegorocznego podsumowania będzie ocalenie – to słynne, z wiersza Miłosza, i to naiwne, którego wszyscy potrzebujemy w sytuacji, w której się znaleźliśmy (epidemicznej, klimatycznej, ekologicznej, ekonomicznej, politycznej).

W wydanym przez Korporację Ha!art zbiorze próz poetyckich „Niż” Maciej Topolski opowiada o pracy kelnerskiej – o ludziach, którzy dziesięć, jedenaście, dwanaście albo i więcej godzin dziennie spędzają tam, gdzie spływa ślina.

„Sama się śmieję, że prędzej dostanę kwarantannę w pracy niż do niej nie pojadę, numer 112 musi działać zawsze i wszędzie, chyba Polska musiałaby się spalić, zostać obalona by 112 przestało działać” – pamiętnik operatorki numerów alarmowych.

Nagranie i transkrypcja spotkania wokół prozy poetyckiej „Wielka radość w polskich domach” Krzysztofa Sztafy (WBPiCAK 2024)

Po przeczytaniu około 350 książek dochodzę do wniosku, że potrzeba pisania w narodzie jest nadal za duża, a ten margines, na który przelewa się poetyckie ambicje, jest przepastny w stosunku do rozmiarów centrum – Jakub Skurtys podsumowuje rok 2019 w poezji polskiej.

„(wejście w las)” Pauliny Pidzik, z całą rekwizytornią dziecięcych wycinanek z papieru, które uchodzić chcą za zaawansowaną sztukę kolażu, swoją powagą i przewrażliwieniem wystawia się niestety na kilka dowcipów, na jakiś memetyczny chochlik w druku, zrodzony z niezgody na ten estetyczny kamuflaż

„Kiedyś byłem szczupłym facetem. / I utyłem jak Elvis. / Mama, żona i Sendecki mówią: / Jaworski, ależ ty masz piersi” – sześć wierszy Krzysztofa Jaworskiego z książki „Ciąg Fibonacciego”.

Jaworski nie byłby sobą, gdyby nie stopił kinderystycznego tonu ze starczym marudzeniem, przeszywającą refleksją i uwagami z półki „za moich czasów” w jedną, fascynującą całość. A także gdyby nie rzucał od czasu do czasu komentarzy, że cała ta awangarda niespecjalnie go w gruncie rzeczy obchodzi.

W prozie Waldemara Bawołka materia życia musi być nieustannie mielona w trybach onirycznej wyobraźni, wysiłkowi życia musi towarzyszyć wysiłek negacji życia w twórczości, małego umierania w pisaniu – recenzja zbioru opowiadań „La petite mort”.

Każde przejście dokonuje we mnie głębokiej przemiany. W sypialni obudziłam się jako hinduska krowa, w salonie byłam rozerotyzowaną wdówką, w łazience rozpoznałam w lustrze cadyka, w przedpokoju smutnego montera routerów z UPC, po wyjściu z mieszkania szłam ulicą jako eko-mama. Nie trzymam się kupy.

“Nieznany ptak przycupnął / w nowym, milczącym cieniu. Z kobiety ubyło. / Chcą się zaprzyjaźnić? Chcą podarować jeden drugiemu / złudną stabilność gniazda?”– wiersze Veroniki Dianiškovej w przekładzie Zofii Bałdygi

Wybór wierszy Johna Ashbery’ego, Joshui Clovera oraz Henriego Cole’a w przekładach Jacka Gutorowa, pochodzących z antologii „Oko wie lepiej”.

W „Klepsydrze” Ashbery projektuje inny wymiar rozmowy, skomplikowanej, trudnej, zaszumionej. Rozmowy, w której dialogiczne „ty” będzie się gubić i odnajdywać, ale zawsze pozostanie w centrum.

Zestaw czterech niepublikowanych wierszy Patryka Kosendy.

Co robić w maju? Co zrobić z majem? Chętnie ułożyłbym krótki poradnik dla tych, którzy nie potrafią sobie poradzić z tym złośliwym miesiącem. Ale przecież sam nie wiem, co począć i gorączkowo poszukuję rozwiązań.

Odchodząc etapami od historii sztuki, zająłem się religią grecką i ogólniej historią religii i problemem mitu. Do Grecji jeździłem wiele razy. Ostatni raz byłem tam dziesięć lat temu, w jednym z najpiękniejszych miejsc, które nazywa się Kalitea, czyli piękny widok – mówi profesor Wiesław Juszczak w rozmowie przy okazji wznowienia „Fragmentów. Szkiców z teorii i filozofii sztuki”.

Zbigniew Herbert w „Liście do Ryszarda Krynickiego” pytał, co zostanie z poezji „szalonego wieku dwudziestego”. A co zostanie z „wielkiej humanistyki” XX wieku? Na pewno Warburg, Lévi-Strauss, na pewno Wiesław Juszczak – dostojny szaman sztuki myślenia o sztuce: słowa, obrazu, przedmiotu, gestu.

Wiesław Juszczak wyrósł z historii sztuki, wyrósł „tak mocno”, że historykiem sztuki przestał być. Nauczył się patrzeć inaczej na świat. Dzięki swojemu talentowi narracyjnemu raz za razem przybliża w swoich esejach zagadnienia, które przeważnie ludziom umykają i odkrywa przed swoimi czytelnikami wielość znaczeń nawet w najprostszym fragmencie rzeczywistości.

Wiemy, że Homer dwukrotnie wypowiedział na dwa różne sposoby myśl w zasadzie jedną, którą na początek przynajmniej można streścić tak, jak to uczynił Władysław Tatarkiewicz w „Historii estetyki”: „dla przetrwania w poezji warto znieść najcięższe losy: bogowie dali je, aby z nich wyszła pieśń dla tych, co przyjdą”.

„Było takie pismo, bruLion…”, wyjąkałem niepewnie, prowadząc wieczór autorski z Przedstawicielem Pokolenia bruLionu. Przedstawiciel Pokolenia bruLionu spojrzał na mnie z politowaniem i od razu pojąłem chybotliwość mojej konstrukcji.

Dziwnym trafem w umysłach naszych rodzimych inżynierów kulturalnych nie zrodził się dotąd pomysł wydawania czegoś w rodzaju literackiego »Bravo Sportu«. W takim piśmie można by przecież z powodzeniem opublikować skróconą wersję wywiadu rzeki z Jerzym Pilchem. Najbardziej pikantne szczególiki. Top ten.

Co właściwie można było zrobić innego niż zapowiadać tę książkę jako opowieść o pisarzu, który „nie jest spiżową figurą na postumencie, lecz prowadzącym podwójne życie, targanym namiętnościami człowiekiem z krwi i kości?“ – recenzja książki „Prus. Śledztwo biograficzne“ Moniki Piątkowskiej.

Rudymenta pozostają niezmienne. Cztery są wielkie dyscypliny polskiej klasy średniej, na czterech filarach wspiera się polski wypoczynek – na Wędkarstwie, Grillowaniu, Grzybobraniu i Działkownictwie. Ale pierwsze trzy aktywności kumulują się tak naprawdę w ostatniej – tekst z cyklu felietonów „Perły z odwiertu” Jakuba Nowackiego.

Pora szczelnie zamykać okna przeglądarki, kasować pliki cookies, pora zbierać siły na wieczne łowy w niepojętych lasach, na Bezpieczne Wyłączenie Komputera. Bracia i Siostry – koniec jest bliski. Ale przed końcem warto przejrzeć zakładkę Historia – wiedzieć, co z niej usunąć, co zostawić na wieczne pamiętanie.

Lektury bywają rozmaite, a więc również niechciane. Te ostatnie wolelibyśmy zapomnieć, wyrzucić z mentalnego śmietnika, zastąpić innymi. Im jednak większy nasz upór w dążeniu do resetu, tym silniej zdaje się w nas zakorzeniać to, co wypierane.

Nieżyjący już redaktor naczelny „Przekroju”, Marian Eile, grzmi z kolorowych stronnic nowego „Przekroju”: „Lekko! Pismo robi się lekko”. Nic mi o tym nie wiadomo.

Nie jesteśmy narodem czytającym jak inne narody europejskie, głównie przez to, że Polacy nie czytają. Stan czytelnictwa w Polsce mizerny jest, albowiem Polacy nie czytają. Nie czyta Polak i nie czyta Polka, nie czyta mieszkaniec gminy, powiatu, małej, średniej i dużej miejscowości.